Sheyla, ‘'Vrijheid is mijn favoriete woord''

Geschreven in het Spaans door Sheyla Urdaneta
Nederlandse vertaling door Luuk Speckens

’Ik ben Sheyla Urdaneta, ik ben journalist, en vrouw: een dubbel risico in Venezuela, waar de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid beperkt zijn.

De overheid heeft alle onafhankelijke mediakanalen en persbureaus in het land gesloten, waardoor er nu nog maar één publieke zender is. Deze zender zou voor alle burgers moeten zijn, maar wordt alleen gebruikt voor politieke propaganda. Stel je een land voor waarin de burgers niet kunnen uitvinden wat er aan de hand is, maar alleen weten wat de overheid wil dat zij weten.

Daarom besloten journalisten in Venezuela om zich te verenigen en samen onze eigen kanalen op te zetten, omdat de overheid alle andere media heeft onteigend, uitgekocht, of opgedoekt. Als onderdeel van deze community werk ik met een team van 50 mensen voor één van de onafhankelijke mediakanalen in Venezuela. Wij heten El Pitazo, en onze slogan is: “Spreek je uit waar anderen zwijgen”.

Journalisten in Venezuela: censuur, verschillende rollen en economische obstakels

We werken al 8 jaar, maar het is niet makkelijk geweest. Sinds de overheid onder druk kwam te staan door ons onderzoek dat uitwees dat een neef van de first lady alle financiën van Venezuela aanstuurt, heeft de overheid onze website op het internet geblokkeerd met als doel ons te censureren. Hierdoor heeft niemand in mijn land toegang tot El Pitazo. De enige manier om onze site te bereiken is door een VPN te gebruiken. Vele andere onafhankelijke mediakanalen kampen met hetzelfde probleem.

Ik ben Hoofd Onderzoeksjournalistiek bij El Pitazo, maar dat is niet mijn enige baan. In Venezuela moet je als journalist meerdere banen hebben. We moeten andere manieren vinden om in ons onderhoud te voorzien, omdat het minimumloon amper 15% van de maandelijkse boodschappen kan betalen, zelfs met de verhoging die in mei is ingevoerd. Hierdoor schrok ik erg toen ik zag dat in Nederland twee kopjes koffie evenveel kosten als een gemiddeld maandsalaris in Venezuela.

Stel je een land voor waarin de burgers niet kunnen uitvinden wat er aan de hand is, maar alleen weten wat de overheid wil dat zij weten.

Naast mijn werk voor El Pitazo, werk ik ook samen met The New York Times in Venezuela en ben ik samen met andere vrouwelijke journalisten correspondent voor de organisatie Monitor de Víctimas (Slachtoffermonitor), waar wij moorden, buitengerechtelijke executies en moorden op vrouwen (femicide) registreren. Ik werk ook samen met internationale journalisten aan verhalen over Venezuela. Zo werkte ik bijvoorbeeld samen met de Argentijnse fotograaf Rodrigo Abd, die onlangs zijn tweede Pulitzer-prijs heeft gewonnen voor zijn foto’s van de oorlog in Oekraïne en Fabiola Ferrero, de eerste Venezolaanse vrouw ooit die de World Press Photo heeft gewonnen, die ik in maart 2023 bezocht tijdens de prijsuitreiking in Amsterdam omdat de winnende foto’s kwamen uit een project waar we samen aan hadden gewerkt.

Ook al klinkt het zwaar, journalist zijn vind ik het leukste in mijn leven, na het moederschap. Ik heb een dochter en wij tweeën wonen samen in Venezuela. De rest van mijn familie woont in het buitenland. Ze zijn geëmigreerd, net zoals de 7 miljoen andere Venezolanen die het land hebben verlaten door de financiële crisis, politieke vervolgingen en honger.

Dit zijn de onderwerpen waar ik me op richt en waar ik aan werk: gender gerelateerd geweld, seksuele handel en uitbuiting van vrouwen, aandacht voor de inheemse Wayuu-bevolking in Venezuela en opkomen voor mensenrechten ten behoeve van minderheden. Daarom heb ik het afgelopen jaar gewerkt aan een podcast genaamd ‘Alatakaa: El Pitazo in Wayuunaiki’. Omdat we allemaal arm zijn in Venezuela, maar de inheemse bevolking nog het meest wordt getroffen.

Licht schijnen op mensenrechten: onderzoeksjournalistiek in Venezuela

In Venezuela is er geen water, geen elektriciteit en er zijn geen medicijnen. We lijden allemaal, maar de inheemse bevolking het meest. Hun scholen hebben geen daken, de kinderen kunnen nergens zitten en het merendeel ontbreekt het aan kleding en schoenen. Ze hebben geen voedsel. De overheid bekommert zich alleen om deze gemeenschap wanneer het gaat om hun stemmen tijdens de verkiezingen. De inheemse bevolking zegt dat de overheid hen gebruikt en vervolgens weer vergeet.

Ik zeg altijd dat ik graag een licht schijn op de mensen die normaal onzichtbaar zijn en zij waren onzichtbaar voor de overheid.

Onze podcast over inheemse kwesties is iets waar zij erg dankbaar voor waren, en het heeft de overheid ook bereikt. Soms sturen zij een truck met schoon water naar de inheemse gemeenschappen en soms worden er medische hulpsessies georganiseerd. Ze hebben mij verteld dat ze dankbaar zijn, niet alleen voor het kleine beetje hulp die zij ontvangen hebben, maar ook voor het feit dat zij gehoord worden. Ze hebben het gevoel dat ze gezien worden.

Ik zeg altijd dat ik graag een licht schijn op de mensen die normaal onzichtbaar zijn en zij waren onzichtbaar voor de overheid. Natuurlijk zijn zij alleen onzichtbaar op het moment dat zij zorg en hulp nodig hebben, maar niet als zij uitgebuit kunnen worden. Dit kwam naar voren in één van mijn onderzoeken, waar ik zag dat de Colombiaanse guerrilla, samen met het Venezolaanse leger, mensen van het inheemse volk Barí ontvoerden om cocaïne te snijden. Ik ben naar de plek gegaan waar zij naar werden meegenomen: La Sierra de Perijá. Na een onderzoek van een paar dagen kwam ik een aantal soldaten tegen. Ik werd gearresteerd en meegenomen naar het inlichtingenbureau. Ik werd vastgezet, kreeg dreigementen over mijn dochter, er werd mij verteld dat ze alles van mij wisten, dat ik hen moest vertellen wie mij naar deze plek mee had genomen en wat er aan mij was verteld. Ik zei geen woord, ik kon niet de mensen in gevaar brengen die mij in vertrouwen hadden genomen.

Ik werd opgesloten in een kamer waar twee mannen mij intimiderende vragen stelden terwijl een derde man het gesprek opnam. Dat was de dag dat ik de meeste angst in mijn leven heb gevoeld, de dag waarop ik het gezicht van horror ontmoette.

Vrijheid is mijn favoriete woord, sterker nog, ik heb het laten tatoeëren.

Het zijn van een journalist: de risico’s en beloningen

Journalistiek kan ook bevredigend zijn, al is het vreemd om prijzen te winnen met zulke intense en pijnlijke verhalen. Ik heb de Spaanse Ortega en Gasset prijs gewonnen voor een onderzoek getiteld ‘De Hongergeneratie’, over vijfjarige kinderen die hetzelfde wogen en dezelfde lengte hadden als kinderen van drie. Twee van hen zijn nu overleden, zij hebben het niet gehaald. Ook won ik twee Gabriel García Márquez Awards in Colombia: één in 2018 voor een groepsonderzoek over migratie genaamd ‘Venezuela op de Vlucht’ (Venezuela a la Fuga) en in 2019 voor een onderzoek genaamd ‘Vrouwen in de etalage; Slachtoffers van sekshandel.’ (Mujeres en la vitrina, víctimas de la trata).

Toen vroeg zij mij: ‘Wat heb je de journalistiek gegeven?’ Hierop antwoordde ik: ‘Wat ik het meest binnen handbereik had, mijn leven.’”

Dit verhaal zou een kleine samenvatting kunnen zijn van wie ik ben en wat ik doe voor de journalistiek, de risico’s en de beloningen. Een van deze beloningen is de mogelijkheid om in dit land [Nederland] te kunnen zijn, waar vrijheid wordt gevierd en waar iedereen hier samen aan werkt. Vrijheid is mijn favoriete woord, sterker nog, ik heb het laten tatoeëren. Misschien is het mijn aanhoudende verlangen, in mijn land waar alle soorten vrijheden worden geschonden; met de persvrijheid als de voornaamste.

Tijdens het schrijven van dit stuk dacht ik aan hoe ik het einde vorm zou geven en herinnerde ik mij het moment dat een journalist mij interviewde en vroeg waarom ik doe wat ik doe en ik daar geen antwoord op had. Toen vroeg zij mij: ‘Wat heb je de journalistiek gegeven?’ Hierop antwoordde ik: ‘Wat ik het meest binnen handbereik had, mijn leven.’”