Graciela en Lucía, zetten aan tot structurele verandering voor vermiste personen.
Geschreven door Noah Wanebo
Edited door Olivia Ayes
Vertaald door Janina van Nielen
Op 14 augustus 2012 verdween de familie van Graciela Pérez Rodriguez van de snelweg in Tamaulipas in het noordoosten van Mexico. Haar 13-jarige dochter, haar oudere broer en drie neefjes waren onderweg terug van een roadtrip door de Verenigde Staten maar zijn nooit meer thuis aangekomen.
Op 28 juni 2013 verdween Louis, de 31-jarige zoon van Lucía Díaz, in Veracruz een stad aan de Mexicaanse golfkust. Bewapende mannen drongen zijn huis binnen en ontvoerden hem. Louis was plaatselijk een bekende DJ maar niemand heeft hem ooit meer gezien.
Deze verdwijningen in verschillende staten die een jaar na elkaar plaatsvonden dwongen Graciela en Lucía naar de frontlijn van een nieuwe humanitaire crisis die door heel Mexico woedt. Het aantal mensen dat afgelopen jaren is verdwenen loopt op tot in de tienduizenden per jaar, samen met een gebrek aan vertrouwen in de autoriteiten zorgt dit ervoor dat gewone mensen door middel van activisme gerechtigheid zoeken voor de naasten die zij verloren zijn.
Graciela en Lucía hebben hun persoonlijk verdriet omgezet in gezamenlijke actie. Ze organiseren bijeenkomsten met andere familieleden van vermiste personen en doorzoeken het platteland op zoek naar massagraven. Ze organiseren protesten, ze vragen aandacht voor deze voortdurende epidemie van vermissingen in Mexico en ze voeren druk uit op de Mexicaanse autoriteiten om iets aan dit probleem te doen.
Sinds zij een aantal jaar geleden met hun campagne begonnen, heeft hun inzet geleid tot de ontdekking van tientallen massagraven, tot wetswijzigingen en ze hebben nationale en internationale aandacht voor deze nachtmerrie van verdwijningen weten te genereren. Hun werk bevordert de onderlinge steun die mensen elkaar binnen gemeenschappen kunnen bieden, ze brengen mensen samen, inspireren hen en moedigen ze aan om deel te nemen aan dit burgerinitiatief en samen te strijden voor de waarheid en voor rechtvaardigheid in Mexico.
Graciele Pérez Rodriguez (links) en Lucía Díaz (rechts) zijn mensenrechtenverdedigers (MRV’s) uit Mexico die deel uitmaakten van het Shelter City programma vanwege hun werk waarmee ze een gebrekkig onderzoeksapparaat voor vermiste personen willen repareren. Nadat zij zelf familieleden verloren zette Graciela de Milynali Red CfC organisatie op en Lucía stichtte Colectivo Solecito de Veracruz waarmee ze verandering binnen en buiten hun eigen gemeenschap willen brengen.
Foto: Graciela Perez Rodriquez.
Zelf op zoek naar aanknopingspunten
Toen haar familie na een autorit rond Tamaulipas niet meer thuiskwam in San Luis Potosí, dacht Graciela in eerste instantie dat ze betrokken waren geweest bij een ongeluk. Samen met haar zus nam ze daarom contact op met de politie. De agenten vertelden hen dat het waarschijnlijk om een ontvoering ging, iets dat regelmatig voorkomt rond de snelwegen in die omgeving, en dat ze zich om onnodig risico te voorkomen beter op de achtergrond konden houden tot er contact met hen werd opgenomen.
Graciela gaat door met de zoektocht naar haar vermiste dochter, Milynali Piña Pérez (13 jaar op de dag van haar vermissing), haar neefjes Alexis Dominguez Pérez (15 jaar), Aldo de Jezus Pérez Salazár (19 jaar) en José Arturo Donminguez Pérez (19 jaar), en haar broer Ignacio Pérez Rodriguez (52 jaar).
“Het was voor ons als familie moeilijk om het erover eens te worden of we zelf zouden gaan zoeken of niet. We wisten niet precies wat er aan de hand was.” Zegt Graciela tegen Justice and Peace. “ We wisten niet hoe we aangifte konden doen of hoe we met het leger in contact konden komen.”
Ze volgden het advies van de politie en wachtten negen dagen. Graciela ging daarna weer naar de autoriteiten en kreeg te horen dat ze nog niks wisten en dat ze weinig voor haar konden betekenen. Ze raadden haar aan om naar het leger te stappen.
“Ik realiseerde me dat niemand ze ging zoeken en dat we het dus zelf zouden moeten doen.”
Lucía had het jaar daarna een soortgelijke ervaring. Ze stapte naar de politie nadat haar zoon in Veracruz was ontvoerd maar ze kreeg alleen te horen dat ze beter naar huis kon gaan en daar op hem te wachten.
“Ik dacht dat als ik vertel dat ik mijn zoon kwijt ben en dat ik het vermoeden heb dat hij misschien vermist is, dat de autoriteiten dan meteen in actie zouden komen.” vertelt Lucía aan Justice and Peace.” Als ik er nu op terugkijk en had gezegd dat het om een gestolen auto ging, dan hadden ze waarschijnlijk meer gedaan dan wat ze toen deden.”
Lucía deed aangifte en liet tegelijkertijd wat ineffectieve regionale meldingen uitgaan. Ze kreeg het wel voor elkaar dat de politie haar een paar keer kort opzocht. “Het voelde eerder als loze gebaren dan dat ze daadwerkelijk op zoek zouden gaan naar mijn zoon.”
Graciela voelde diezelfde machteloosheid die iedere keer als ze weer voor niks bij de autoriteiten had aangeklopt alleen maar toenam. Tijdens één van haar bezoeken zag ze een grote stapel papier op een bureau liggen. Ze vroeg of dit dossiers met rapporten van vermiste personen waren en dit werd halfslachtig bevestigd.
“Dus,” dacht ze toen, “mijn dossier komt onderaan deze enorme berg papier terecht?”
Lucía gaat door met de zoektocht naar haar zoon Luis Guillermo Lagunes Díaz (31 jaar).
Burgers vogelvrij
Er liggen stapels met aangiften van vermiste personen op bureaus door heel Mexico en daarnaast zijn er nog vele vermissingen die niet eens zijn gemeld. Een landelijke database die door de federale overheid wordt bijgehouden erkent nu 40.000 vermissingen in het land. Graciela zegt dat haar vijf vermiste familieleden niet in het systeem vermeld stonden de laatste keer dat ze daar keek en beide vrouwen denken dat het werkelijke aantal vermissingen in Mexico een stuk hoger ligt.
“In sommige Mexicaanse staten hebben onderzoekers straffeloosheid voor geweldsmisdrijven inmiddels op bijna 100% gezet.”
Het aantal verdwijningen en moorden steeg explosief nadat de regering in 2006 de oorlog verklaarde aan de alom bekende drugskartels. De criminele groeperingen groeiden aanzienlijk in de jaren 90 waarbij ze hun territorium afbakenden en handelsroutes opzetten richting de lucratieve drugsmarkt in de Verenigde Staten. Een gat in de markt dat door het wegvallen van hun Colombiaanse tegenhangers wagenwijd open lag. Het hardhandig optreden en het daaropvolgende conflict resulteerde in een zeer gewelddadige en destabiliserende strijd om terrein waarbij het regelmatig voorkwam dat ambtenaren en beveiligingsfunctionarissen betrokken bleken, burgers werden hierdoor vogelvrij. Massagraven, lichamen die aan bruggen bungelden en slachtoffers die langs de kant van de weg gedumpt zijn waren regelmatig in het Mexicaanse nieuws. Er wordt geschat dat er ongeveer 200.000 moorden zijn gepleegd sinds het begin van de drugsoorlog.
Dit aantal neemt alleen maar toe, 2018 was het meest gewelddadige jaar sinds de regering de statistieken bekend is gaan maken. Het eerste kwartaal van 2019 bleek volgens officiële bronnen het meest gewelddadige ooit in Mexico.
Doordat de rechtshandhaving en overheidsfunctionarissen nauw betrokken blijken, heeft de drugsoorlog ervoor gezorgd dat het vertrouwen in de effectiviteit en betrouwbaarheid van de regering behoorlijk is afgebrokkeld. In sommige Mexicaanse staten hebben onderzoekers straffeloosheid voor geweldsmisdrijven inmiddels op bijna 100% gezet. Het nieuws dat in 2014 de krantenkoppen beheerste, de ontvoering van en moord op 43 studenten in Iguala vlakbij Mexicostad, daarvan wordt gedacht dat de lokale overheid er een belangrijke rol bij heeft gespeeld. Na een reeks verdwijningen in Nuevo Lareda, vlakbij de Mexicaanse grens, heeft het VN-bureau voor de rechten van de mens de federale veiligheidsdiensten als schuldigen aangewezen.
Aangezien corruptie en druk zoveel voorkomt zijn onderzoeken naar moord en verdwijningen vaak vluchtig en oppervlakkig. Met het oog op de wijdverspreide passiviteit zijn Graciela en Lucía samen met rouwende families uit het hele land zelf aan de slag gegaan om hun naasten terug te vinden en te strijden voor rechtvaardigheid en mensenrechten in een land waarin beiden snel verdwijnen.
Trauma en veerkracht
Verdwijningen kennen een specifieke vorm van trauma. In tegenstelling tot het trauma na overlijden, kunnen nabestaanden het niet afsluiten of volledig bergrijpen wat er gebeurd is met hun naasten. Onderzoekster Pauline Boss noemt dit ambiguous loss (onduidelijk verlies), een onopgeloste verdriet en zoektocht naar antwoorden. Graciela en Lucía zeggen dat het niet weten wat er gebeurd is het moeilijkst is aan hun strijd, ze vergelijken dit met levend dood zijn.
“Je wil dat familielid vinden, het afronden, want je zit vast in een cirkel van onzekerheid en pijn en dat moet afgesloten worden,” legt Lucía uit. “We kunnen het niet voor altijd open laten.”
“Je loopt tegen onverschilligheid aan en je komt corruptie tegen en dat is verbijsterend. Het verandert je in een levende dode.” Voegt Graciela toe. “De autoriteiten denken dat we vanzelf een keer moe worden en opgeven, maar het is belangrijk voor hen om te begrijpen dat veel moeders niet stoppen tot onze lichamen ermee stoppen.” Ze hoopt dat de regering zal begrijpen dat deze families meer zijn dan alleen tranen en pijn. “We zijn gespecialiseerder, we leren steeds meer en we groeien dichter naar elkaar toe.”
Door hun trauma in collectieve actie om te zetten hebben beide vrouwen de veerkracht en het vermogen gevonden om te strijden voor de zoektocht naar hun familie, ze dagen een systeem uit dat deze verdwijningen mogelijk maakte. Er zijn inmiddels honderden lichamen gevonden waardoor hun nabestaanden het verdriet een plek konden geven, ze voeren druk uit op de regering voor wetswijzigingen en ze hebben internationale aandacht gekregen voor hun werk waardoor ze hebben geholpen bij het doorbreken van de stilte en het taboe rondom verdwijningen in Mexicaanse gemeenschappen. Ze blijven strijden voor rechtvaardigheid voor hun eigen naasten en voor de tienduizenden andere verdwijningen die een spoor van gebroken families hebben achtergelaten.
Klik hier om het hele verhaal van Graciela en Lucía verder te lezen (Engels)
