Angel, Maya-waarden levend houden in Mexico

Geschreven door Diane Lemieux

‘De missie in mijn leven is om kennis over de Maya’s te planten voor de toekomst. De situatie voor mijn volk is nu erg moeilijk, maar in de toekomst zullen jonge mensen nog meer moeten vechten voor hun rechten.’

Angel Sulub is de oprichter en coördinator van het U Kúuchil K Ch’i’ibalo’on gemeenschapscentrum op het Mexicaanse schiereiland Yucatan. Angel’s bezorgdheid over de toekomst is stevig geworteld in zijn directe ervaring met het verleden. In de jaren ’30 vocht zijn overgrootvader voor het behoud van de autonomie van de Maya gemeenschappen. Het voorbeeld van verzet van mijn overgrootvader is mijn inspiratie voor het werk dat ik doe.

Krimpen en vernederen

Hij ziet dat er dringend actie moet worden ondernomen, want sinds de tijd van zijn overgrootvader zijn de omstandigheden waaronder de Maya’s leven alleen maar slechter geworden.

‘Alle inheemse volkeren in Mexico, zoals de Maya’s, hebben te maken met racisme. Mensen hechten geen waarde aan onze eeuwenoude kennis. Het is erg moeilijk omdat onze taal en cultuur gevaar lopen door het ontwikkelingsmodel dat aan onze gemeenschappen wordt opgelegd. Het is stedelijk, competitief en individualistisch. De Maya-cultuur is gemeenschappelijk en solidair; ze staat dicht bij de natuur en bij alle heilige elementen in het gebied. Dus als we een goede gemeenschap willen hebben met harmonie, met gelukkige kinderen, dan moeten we de integriteit van ons land verdedigen.’

Vooral de laatste jaren zijn kleine criminaliteit, verdwijningen en geweld tegen de gemeenschap dramatisch toegenomen door de groei van de steden en de vestiging van militaire bases in de buurt van het Mayagebied. Nu de Maya’s zich verzetten tegen de activiteiten van de agro-industriële sector, de drugshandel en de door de overheid opgelegde grootschalige toeristische initiatieven zoals de Mayatrein[1], komen mensenrechtenschendingen steeds vaker voor.

Zelfbeschikking

‘Het belangrijkste recht dat de regering niet erkent is het recht op autonomie, ons recht om te beslissen wat we op ons grondgebied willen doen.’

‘We moeten kunnen beslissen of we een trein willen, of we toerisme willen of dat we dat soort projecten niet willen. Deze rechten staan in de grondwet en in internationale wetten en overeenkomsten die de regering heeft ondertekend. Maar in werkelijkheid respecteren ze onze rechten niet.’

Het is dan ook geen verrassing dat activisten zoals Angel het doelwit zijn geworden van bewustwording over de achteruitgang van het milieu, armoede en de problemen die Maya’s hebben om toegang te krijgen tot gezondheidszorg en het rechtssysteem. Mexico blijft een van de gevaarlijkste landen ter wereld voor mensenrechtenverdedigers, vooral voor inheemse mensenrechtenverdedigers[2].

Ondanks het feit dat Angel online en persoonlijk ernstige bedreigingen en pesterijen heeft ontvangen, is hij niet van plan om met zijn werk te stoppen.

‘Ik hou van mijn territorium. Niet alleen de jungle, of de grond, of het water, maar ook de herinnering aan onze spiritualiteit en onze taal.’

En om dat in de toekomst te behouden, weet Angel dat hij de volgende generatie moet voorbereiden.

Geheugen

Daarom richtte Angel vijftien jaar geleden samen met drie andere Mayaoudsten het gemeenschapscentrum U Kúuchil K Ch’i’ibalo’on op. Naast zijn werk als verdediger van de mensenrechten geeft Angel les in de Mayataal en -cultuur.

‘Het gemeenschapscentrum is een spirituele plek die de gezondheid van de gemeenschap bevordert met Maya-medicijnen en het cultureel geheugen door het onderwijzen van de Maya-taal.’

Vóór de Spaanse verovering schreven de Maya’s hun geschiedenis in boeken, die tegenwoordig codices worden genoemd. De meeste boeken die op het schiereiland Yucatan bestonden, werden vroeg in de koloniale periode verbrand door katholieke priesters. Vandaag de dag zijn er nog maar vier codices over – geen van alle in handen van de Maya’s zelf. (Drie codices bevinden zich in musea in Europa en één in het Nationaal Antropologisch Museum in Mexico Stad). Het feit dat hun geschiedenis en cultuur mondeling moeten worden doorgegeven, onderstreept de belangrijke rol van de ouderen als bewaarders van herinneringen en leraren voor de jonge Maya’s van vandaag.

Wat hoopt Angel voor de toekomst? ‘Ik wil kinderen en jongeren zien die zich verzetten met sterke wortels, een sterke identiteit, kinderen en jongeren die vechten voor ons grondgebied, onze cultuur.’

We bedanken Angel voor zijn verhaal van doorzettingsvermogen en groei. Angel nam deel aan Shelter City Nederland in 2023. Sta zij aan zij met inheemse rechtenverdedigers.

[1] Een megaproject voor openbare werken, opgelegd door de regering met het verklaarde doel om het toerisme en de werkgelegenheid in de regio te verhogen, maar fel betwist door de Maya’s om ecologische en culturele redenen.

[2] Centro Mexicano de Derecho Ambiental (CEMDA), Informe sobre la situación de las personas defensoras de los Derechos Humanos Ambientales 2019, (2020).