Nataliia, een journalist in dienst van de mensenrechten in Rusland

08-03-2021

Geschreven door: Diane Lemieux
Bewerkt door: Olivia Ayes
Foto door: Alya Grach

Nataliia Donskova ziet zichzelf niet als een mensenrechtenactiviste. Toch is dat precies wat ze doet. Als onderzoeksjournalist voor het online platform Equality, Dignity, Pride zet Nataliia zich in om de kwaliteit van de berichtgeving over de situatie van minderheden in Rusland te verbeteren. Haar missie: informatie verzamelen, verifiëren en analyseren die kan bijdragen aan veranderingen – ten goede van kwetsbare en vaak onzichtbare groepen in de samenleving.

Op dit moment werkt Nataliia aan twee grote onderzoeksprojecten. Het eerste richt zich op mensen met hiv die daarnaast nog een andere gemarginaliseerde ervaring delen – bijvoorbeeld na detentie in een Russische gevangenis, als onderdeel van de LGBTQ+ gemeenschap of als migrant. Het tweede project onderzoekt de druk en risico’s waarmee activisten in verschillende Russische regio’s worden geconfronteerd. Zoals zovelen die zich inzetten voor mensenrechten in Rusland, ervaart ook Nataliia zware beperkingen in het uitoefenen van haar werk.

Het is persoonlijk

Als openlijk homoseksuele vrouw weet Nataliia als geen ander wat het betekent om je staande te houden in een patriarchale en conservatieve samenleving – en in een systeem waar activisme wordt gezien als een bedreiging. Ze kwam ruim tien jaar geleden uit de kast tegenover haar familie. Die onthulling werd als een tragedie ervaren, vanwege de stigma’s die kleven aan een leven dat niet ‘normaal’ is.

“Ik moest mijn ouders uitleggen dat de politie ons huis kon binnendringen om afluisterapparatuur te plaatsen. Mijn vader is ervan overtuigd dat ik een crimineel ben – hij denkt dat de politie alleen huizen binnenvalt van mensen die iets misdaan hebben. Hij maakt zich echt zorgen om mij.”

Een klein radertje in een groot systeem

Sinds 2013 verbiedt de ‘anti-homopropagandawet’ het verspreiden van informatie over homoseksualiteit of andere seksuele oriëntaties aan minderjarigen. Een social media-post, een regenboogvlag, of een zelfgemaakt bordje op straat kan onder deze wet als crimineel worden bestempeld. “Het is allemaal heel onvoorspelbaar,” vertelt Nataliia.

Het is een wet die de conservatieve gevoelens van veel gewone Russen weerspiegelt en politieke retoriek die ‘traditionele waarden’ verdedigt. Waarom is het zo wijdverbreid?

“Ik ben geen expert, maar naar mijn mening draait het om macht en controle. Mensenrechtenactivisme laat zien dat een samenleving onafhankelijk kan zijn en zich kan verzetten tegen onderdrukking.

Maar Rusland is een patriarchaal land, waarin in alle lagen van de samenleving – in gezinnen, op scholen, in de overheid – hiërarchie centraal staat. Eén persoon is de baas, de rest heeft geen stem, geen rechten. Verandering is moeilijk, want mensen zien zichzelf als slechts een klein onderdeel van dat grote systeem.”

Nataliia spreekt op het Dignity Fest 2020 in Petrozavodsk, Rusland. Foto door Alya Grach.

Stijgend risico

De online en fysieke bedreigingen van homofobe of ultraconservatieve groepen nemen toe. “Als ik mijn werk online deel, krijg ik veel haatreacties – en soms zelfs bedreigingen.”

Vele collega’s en vrienden verlieten Rusland vanwege de druk op LGBTQ+ activisten. Niet alleen uit angst voor hun veiligheid, maar ook omdat het ontbreken van antidiscriminatiewetgeving hen belemmert in toegang tot werk, huisvesting en onderwijs.

De bedreigingen en agressie zijn stressvol. Urenlange discussies gaan over wederzijdse steun en risicobeperking. Natalia en haar collega’s hebben formele klachten ingediend bij de politie. Maar wat voor Natalia erger is dan de bedreigingen waar ze zelf mee te maken krijgt, zijn de verhalen die ze hoort over anderen.

“Ik heb veel vrienden in de LGBTQ+ gemeenschap. Ik hoor over bedreigingen, intimidatie, over geweld. En natuurlijk maakt dat me verdrietig – vooral als ik hen niet kan helpen.”

COVID-19: een extra barrière

De pandemie heeft het nóg moeilijker gemaakt om deze verhalen vast te leggen.

“Niet alle mensen met wie we spreken kunnen veilig deelnemen aan interviews. Iemand met hiv die bij zijn ouders woont, kan online niet vrijuit praten. Een migrant die met anderen samenleeft, kan zijn hiv-status niet hardop benoemen. Soms is het bijna onmogelijk om interviews te regelen.”

Een moment van ademhalen

Ondanks de uitdagingen bracht Nataliia eind 2020 drie maanden door in Nederland als gast van het Shelter City initiatief van Justice & Peace. De tijd in Nijmegen bood een broodnodige adempauze. Het project was een welkome onderbreking van haar dagelijks leven. Het stelde haar in staat om na te denken over de uitdagingen van haar werk, haar batterijen weer op te laden en de kracht op te bouwen om door te gaan. “Soms is het echt moeilijk,” zegt ze. “Ik denk niet aan mijn werk in termen van passie of inspiratie. Ik zie het als werk: stappen zetten, doelen behalen, plannen uitvoeren.”

Als het even te zwaar wordt, zijn het de persoonlijke banden met collega’s en vrienden die haar op de been houden. “Ze zijn echt trots op mij. En dat waardeer ik enorm.” Want uiteindelijk is het de wens om het verschil te maken in mensenlevens die haar blijft drijven. Nataliia koestert grote hoop: dat de anti-propagandawet wordt afgeschaft; dat antidiscriminatiewetten worden ingevoerd; dat het stigma rond LGBTQ+ personen en andere kwetsbare groepen verdwijnt.

“Ik doe wat ik kan – voor mijn gemeenschap, mijn leven, en de toekomst. Verandering is moeilijk, maar we moeten ergens beginnen. Eén stap tegelijk.”