Mpanzu, een allround activist

Maart 2022
Geschreven door: Patrick van Wersch
Foto boven: Merlin Daleman

‘Een leider is pragmatisch en houdt vast aan zijn idealen. Daar wilde ik iets mee doen.’

Met een strak gezicht komt hij de rechtbank binnen. Het Paleis van Justitie in Den Haag: het hart van de Nederlandse rechtspraak. In zijn pak en met een protestbord met de tekst ‘Koninklijke Marechaussee: stop etnisch profileren’ poseert hij voor perscamera’s. Mpanzu Bamenga, oorspronkelijk uit Congo en momenteel woonachtig in Eindhoven, roept onrecht op waar hij het ook tegenkomt. Bijvoorbeeld toen hij werd uitgekozen en gefouilleerd op een Nederlands vliegveld nadat hij terugkeerde van een vrijheidstoespraak die hij in Italië hield.

Deze controle op de luchthaven van Eindhoven, ruim drie jaar geleden, is het meest sprekende voorbeeld in de rechtszaak tegen de Nederlandse staat die Mpanzu samen met Amnesty International, Controle Alt Delete, PILP (NJCM), antidiscriminatiebureau RADAR en een pilot startte. . Ze willen etnisch profileren aan de grens verbieden. Op 22 september 2021 oordeelde de rechtbank dat bij controles aan de grens rekening mag worden gehouden met etniciteit en dat dit geen discriminatie is. Aan de andere kant stelde de Raad van Europa dat etnisch profileren in al zijn vormen moet worden bestreden. In november 2021 maakte de Koninklijke Marechaussee bekend te willen stoppen met etnisch profileren vanwege legitimiteitsredenen en publiek vertrouwen. Intussen ging de coalitie in beroep tegen de uitspraak van de rechtbank.

Werken aan perspectief

De oplossing van deze zaak is voor het D66-raadslid uit Eindhoven van groot belang. Maar het is zeker niet het enige waar hij aan denkt. Mpanzu is een ambitieuze alleskunner die zich op veel verschillende manieren inzet voor rechtvaardigheid, inclusiviteit en vrede. Sinds 2019 werkt hij als coördinator van Stuurgroep Ongedocumenteerden Amsterdam samen met mensen zonder verblijfsvergunning aan hun toekomstperspectief. Het gaat om een pilot die loopt in Amsterdam, Groningen, Rotterdam, Utrecht en Eindhoven met betrokkenheid van tal van overheids- en maatschappelijke organisaties.

‘Perspectief kan veel verschillende vormen aannemen. Voor mensen zonder papieren gaat het meestal om terugkeer, verdere migratie naar een ander land of verblijf in Nederland. Maar het is meer dan dat. Sommige mensen zitten hier al meer dan twintig jaar zonder enig vooruitzicht.’

‘Door echt samen te werken kunnen we mensen duidelijkheid en een duurzaam toekomstperspectief geven en ontstaat er minder administratieve druk.’

Als coördinator spreekt hij met mensen op opvanglocaties tijdens klankbordvergaderingen . In Amsterdam moeten bijvoorbeeld de aanvragen van mensen zonder verblijfsvergunning binnen 18 maanden worden afgehandeld. Maar de pandemie veroorzaakt grote vertragingen bij advocaten en ziekenhuizen, waardoor deze deadline niet altijd kan worden gehaald. Mpanzu neemt dergelijke inzichten mee naar de stuurgroep om te beslissen of de deadline moet worden verlengd. Het belangrijkste voor hem is: ‘Niets over ons zonder ons.’

Geboren om bruggen te bouwen

Mpanzu, advocaat van opleiding, vindt het recht op vertegenwoordiging een groot goed. En leiders moeten dit sterk benadrukken. Dit inzicht kreeg hij tijdens een workshop van David J. Johns, die onder president Barack Obama leiding gaf aan het ‘White House Initiative on Educational Excellence for African Americans’. Volgens Johns had Obama meer kunnen bereiken als hij de idealen van zijn campagne had getransformeerd – Yes, we can! Change we can believe in– in een sociale beweging die publieke steun creëert voor progressief en inclusief beleid. Deze uitspraak was ‘een eye-opener’ voor Mpanzu. Niet lang daarna richtte hij met een paar kompanen ‘Incleaders’ – ‘The Dutch Inclusion Leaders Network’ – op. Hun doel is om inclusieve besluitvorming te bevorderen en talentontwikkeling te verbeteren.

Mpanzu is opvallend trots op Incleaders dat regelmatig lezingen en debatten organiseert met toonaangevende sprekers uit verschillende landen, sectoren en delen van de samenleving. Hij is geboren om bruggen te bouwen, bij voorkeur over de grenzen heen. Dit talent toonde zich al op jonge leeftijd maar miste lange tijd richting.

Geen kans op wraakgevoelens

Mpanzu was acht toen hij in 1994 samen met zijn moeder en broer vanuit Congo naar Nederland vluchtte. ‘Mijn leven was behoorlijk rot. Ik kon niet werken of reizen. Ik moest de kleding van mijn zes jaar oudere broer dragen. Ik werd me steeds meer bewust van het verschil tussen mij en mijn klasgenoten.’ Na jaren wachten kreeg hij een brief waarin stond dat hij het land moest verlaten. Enkele maanden later werd deze brief echter gevolgd door een verblijfsvergunning van de minister. Vanaf dat moment werd het Mpanzu duidelijk wat hij in zijn leven wilde bereiken.

Tijdens een les Nederlands op de mavo (vmbo-niveau, red.) vertelde Mpanzu zijn leraar dat hij advocaat wilde worden en dat hij hoge ambities had. De leraar lachte hem uit. Hij werd herinnerd aan wat zijn moeder hem leerde: wees altijd trots en streef naar het beste. ‘Mijn moeder grapte altijd dat ik tot een koninklijke bloedlijn behoor en daarom de kwaliteit van leiderschap in mij draag. Ze is een vroeg rolmodel voor mij. Net als mijn broer, die aanvoerder was van zijn basketbalploeg PSV Eindhoven.’

De zus van Mpanzu was echter de eerste persoon die zijn activisme aanwakkerde. Ze woonde eerst in Frankrijk en daarna in de VS en stimuleerde hem om via Amnesty International brieven te schrijven aan Amerikaanse gevangenen. Hij hoorde vlak voor zijn diploma-uitreiking over de plotselinge dood van zijn zus. Ze had hem zojuist een sms gestuurd dat ze op zijn afstudeerfeestje voor een verrassingsbezoek zou komen. Onderweg daarheen werd ze ten onrechte opgesloten in een Amerikaanse gevangeniscel. De grenspolitie geloofde niet dat haar Franse paspoort echt was en wilde dit onderzoeken. In de cel kreeg ze geen toegang tot haar hartmedicatie en overleed ze. Mpanzu gaf geen ruimte aan zijn gevoelens van haat en wraak.

‘Dit wakkerde mijn passie aan om goed te doen en nog meer voor gerechtigheid te vechten.’

Samen Hier in Amsterdam

Met een verblijfsvergunning – na dertien jaar wachten – en een diploma op zak, koos Mpanzu voor een maatschappelijk betrokken leven. Vrienden betwistten deze beslissing: ‘Mpan, jij bent weer een zwarte man die kiest voor een openbaar leven. We hebben ook zwarte ondernemers nodig!’ Maar hij had zijn besluit al genomen. ‘Soms denk ik dat ik een zwaar leven heb gehad, maar anderen hebben het nog veel erger. We hebben dit uitgangspunt omdat andere mensen hun rol speelden. Ik voel een extra verantwoordelijkheid. Dat is waarom ik doe wat ik doe.’

Dit verantwoordelijkheidsgevoel brengt hij tot uiting in zijn rol als ambassadeur voor de uitbouw van het Samen Hier-initiatief in Amsterdam. Samen Hier is een landelijke beweging van burgers en organisaties die de manier wil veranderen waarop mensen die gedwongen zijn hun huizen te ontvluchten, in Nederland aankomen en worden verwelkomd. Het initiatief volgt het community sponsorship model en richt zich op actief burgerschap. Samen Hier groepen bestaan uit vijf burgers die worden gekoppeld aan een persoon of gezin met een vluchtelingenachtergrond die in een vluchtelingenkamp woont of in Nederland is aangekomen. Gedurende een jaar zorgt de groep voor een warm welkom en een positieve start voor de nieuwkomers in hun nieuwe woonplaats. Deze directe verbinding met een groot en divers netwerk maakt het gemakkelijker om gelijkwaardige en betekenisvolle relaties op te bouwen. Justice & Peace is de eerste die een Nederlandse variant van het community sponsorship model implementeert en heeft het doel veiligere hervestiging en veiligere routes te creëren voor mensen die hun thuisland moesten ontvluchten.

‘Een mooi concept’, vindt het raadslid. ‘Er is veel maatschappelijk draagvlak voor nieuwkomers, vooral als het dichtbij huis komt. Dat heb ik in Eindhoven gezien tijdens de opening van een nieuw asielcentrum en de invoering van de bed-bad-brood-en-geleidingsregeling. Maar ook in andere steden, zoals Amsterdam, zijn mensen bereid een bijdrage te leveren. En als het niet via de overheid werkt, dan werkt het wel via de samenleving, vooral als er draagvlak voor is. Inclusie gebeurt lokaal, dus het is zinvol om een deel van de verantwoordelijkheid daar ook te leggen.’

Mpanzu zal zijn verantwoordelijkheid blijven nemen. Er is nog veel werk aan de winkel, maar Mpanzu voelt zich gesterkt en gesteund door zijn omgeving, ervaringen en dromen. En ook door de woorden van zijn favoriete citaat van Robert F. Kennedy (1968) en George Bernard Shaw (1865-1950):

‘Some men see things as they are and say why, I dream things that never were and say, why not’