Karin, gaat voor een menselijke aanpak van de humanitaire crisis in kamp Moria
Geschreven door: Sophie Zwaal
Fotografie: Tessa Kraan
Vrijwilligers en vluchtelingen op Lesbos vrezen voor de komende weken. Als het coronavirus kamp Moria binnentreedt zijn alle ingrediënten voor een humanitaire ramp aanwezig. Stichting Bootvluchteling zet zich in voor een menselijke behandeling van deze vluchtelingen, die letterlijk geen kant op kunnen: “Het is ongelooflijk dat wij in Europa dit al zo lang voort laten bestaan.”
Mensen op de vlucht voor oorlog en geweld hebben recht op een veilige plek. Maar op verschillende plekken in de wereld, zoals in de Griekse vluchtelingenkampen, staat de bescherming van vluchtelingen onder druk, niet alleen door de slechte omstandigheden en de dreiging van corona, maar ook door toenemend geweld door rechts-extremistische groeperingen.
Organisaties als Stichting Bootvluchteling zetten hun eigen veiligheid op het spel om dit recht te borgen door humanitaire hulp te bieden aan duizenden kwetsbare mensen in vluchtelingenkamp Moria op Lesbos. In 2015 begon Stichting Bootvluchteling met noodhulp op de stranden van Lesbos, waar vluchtelingen in gammele bootjes aankwamen. Nu zetten vrijwilligers van de stichting zich vooral in op structurele medische en psychosociale hulp in kamp Moria.
Lesbos ligt in het oosten van Griekenland, dichtbij de grens van Turkije.
Kamp Moria
Stichting Bootvluchteling heeft in kamp Moria een medische missie, met een eigen kliniek, en een psychosociale missie. Zo is in het kamp een school voor jonge kinderen en worden in het community center mentale gezondheidslessen en taallessen gegeven. Ook vluchtelingen uit het kamp geven les en werken mee als vertaler. Er is in het hele kamp veel samenwerking tussen vrijwilligers uit het buitenland en mensen die in Moria wonen.
Er is in het kamp een tekort aan alles wat je kunt bedenken. Een groot deel van de bewoners slaapt met het hele gezin in kleine tentjes, zonder werkende riolering, adequaat sanitair of genoeg voedsel. De medewerkers en vrijwilligers van Stichting Bootvluchteling zetten alles op alles om de vluchtelingen genoeg zorg te bieden, maar de capaciteit is helaas nooit toereikend.
Karin Arendsen richt zich als veldcoördinator op samenwerking met andere NGO’s en zet zich in voor de logistiek en veiligheid van hun missies in kamp Moria. Justice and Peace ondersteunt Stichting Bootvluchteling bij de ontwikkeling van hun veiligheidsbeleid en -trainingen.
Kamp Moria is sinds 2015 het officiële registratiekamp voor alle vluchtelingen die asiel aanvragen op Lesbos. Deze vluchtelingen komen vooral uit Syrië en Afghanistan en maken de oversteek vanuit Turkije naar Griekenland. Sinds de Vluchtelingendeal tussen de EU en Turkije in 2016 komen deze vluchtelingen vast te zitten in Griekenland, waar zij niet verder kunnen reizen. Sindsdien wonen vluchtelingen soms jaren in kamp Moria, in afwachting van hun asielbesluit, wat een traag proces is. Doordat het kamp overvol is en er niet voldoende voorzieningen zijn leven de vluchtelingen in erbarmelijke omstandigheden, terwijl er alleen maar meer en meer vluchtelingen vanuit Turkije bij komen.
“In onze medische kliniek kunnen wij tweehonderd mensen per dag helpen. Dat lijkt veel, maar er zijn duizenden mensen in het kamp die dagelijks onze hulp nodig hebben. Het komt geregeld voor dat we mensen met psychische problemen in onze kliniek krijgen waarvan wij weten dat wij daar vanwege capaciteitsproblemen niks aan kunnen doen. Die personen moet je met pijn in je hart terug de donkere nacht in sturen.”
Medische kliniek van Stichting Bootvluchteling. Foto door Tessa Kraan.
De onmenselijkheid is het gevolg van beleid
“Zodra vluchtelingen aankomen in het kamp begint het eindeloze wachten op hun asielprocedure. De onmenselijke omstandigheden en het gebrek aan informatie maken het moeilijk om hoop in de toekomst te houden. Extreme wanhoop en eenzaamheid zijn het gevolg.
Waar al die mensen eerst op zoek waren naar een beter leven, ervaren veel bewoners van het kamp nu alleen maar nog meer trauma’s, en ze vragen zich terecht af waarom het kamp zo hels en mensonterend is ingericht. Wij weten wel waarom: om mensen af te schrikken naar Europa te komen en de grenzen zo te bewaken. Het erge is dat wij als antwoord zouden moeten geven: omdat de politiek het niet wil.”
Het werk van Karin en andere medewerkers en vrijwilligers op Lesbos is hiermee een voortdurende strijd tegen het beleid van Europa. “De onmenselijkheid in Moria is het gevolg van beleid, niet van een of andere natuurramp waar niets aan te doen is. Het kán veranderen, maar dat gebeurt niet: het is niet ‘we kunnen niet’, maar ‘we willen niet’. Het is ongelooflijk dat kamp Moria een officieel vluchtelingenkamp van de EU is. Europa laat deze mensen aan hun lot over.”
Strategie om hoop te houden
Toch weet Karin samen met vrijwilligers hoop te houden en te geven. Kamp Moria is een plek waar de onmenselijkheid domineert, maar tegelijkertijd is het ook een plek waar juist menselijkheid, veerkracht en innovativiteit te zien is.
“Elke vluchteling heeft een eigen strategie om hoop te houden. Zinnig bezig zijn helpt voor veel mensen in het kamp. Veel vluchtelingen helpen ons als vrijwilliger, bijvoorbeeld als leraar of als tolk in onze klinieken. Het is heel mooi om te zien hoe mensen weer eigenwaarde krijgen door hun talenten in het kamp in te zetten.
Ons team bestaat voor een groot deel uit vrijwilligers die in Moria verblijven. Ik heb een diep respect, voor al deze collega’s die, ondanks de situatie waar ze in worden vastgehouden en de trauma’s die ze meedragen, toch de kracht vinden om elke dag weer aan de slag te gaan. Het getuigt van zo’n diepe veerkracht. Het is een eer om met ze te mogen samenwerken. We zijn blij dat we met onze missies op deze manier ook werk voor mensen in Moria kunnen genereren.”
Foto door Tessa Kraan.
De impact van het coronavirus
De grootste beproeving die kamp Moria nu te wachten staat is de dreiging van het coronavirus, dat zich wereldwijd vastklemt aan kwetsbare mensen. “Iedereen houdt zijn adem in, want als corona het kamp binnentreedt, staat er een humanitaire ramp te gebeuren. Er heerst enorme angst. Mensen kunnen zich vanwege het gebrek aan stromend water en sanitair op geen enkele manier wapenen. Daarbovenop komt dat veel bewoners door hun slechte gezondheid ontzettend kwetsbaar zijn. Een corona-uitbraak in het kamp kan daarom vele doden tot gevolg hebben.”
Juist nu hulp zo hard nodig is, is het medisch team van Stichting Bootvluchteling op Lesbos vanwege de (reis)beperkingen door corona gehalveerd. De psychosociale missie ligt tijdelijk stil en de overgebleven vrijwilligers in de medische kliniek hebben vanwege de gespannen veiligheidssituatie op het eiland soms te maken met ingrijpende restricties wat betreft hun bewegingsvrijheid. “Door de organisatie worden nu voortdurend strategische keuzes gemaakt: wie en wat is hier nodig om het werk onder deze omstandigheden zo goed mogelijk voort te zetten? We hopen allemaal dat we zo snel mogelijk weer volledig aan de slag kunnen.”
Op dit moment treft Stichting Bootvluchteling verschillende maatregelen om de kans op verspreiding van corona in het kamp zo klein mogelijk te houden. Zo worden alle patiënten nu eerst op een centraal triagepunt gezien, vlak buiten het kamp. Alleen patiënten zonder corona-symptomen worden naar de kliniek in het kamp doorverwezen. “Maar de enige oplossing is dat mensen geëvacueerd worden. Nú kan dat nog. Europa heeft in 2016 beloofd om mensen op te nemen, maar die afspraak is nooit waargemaakt. Europa moet zijn verantwoordelijkheid nemen. Initiatieven als #SOSMoria helpen om deze ramp onder de aandacht te brengen en het bespreekbaar te houden.
Het is van cruciaal belang dat mensen nu hun stem laten horen.”
Een missie die ons allemaal aangaat
Het verdedigen van de rechten en veiligheid van vluchtelingen is een missie die ons allemaal aangaat. Ook dichtbij huis kun je hieraan meehelpen. “Als vluchtelingen in Nederland aankomen hebben zij vaak geen sociale kring. Nieuwkomers kunnen heel eenzaam zijn. Je kunt deze mensen helpen door hen te ondersteunen in hun nieuwe bestaan op het gebied van sport, wonen, werk en hobby’s. Ik gun alle nieuwkomers in Nederland een hecht en informeel netwerk om zich heen van mensen waarmee ze eropuit kunnen gaan, die ze wegwijs maken in het Nederlandse systeem en waarmee ze hun angsten of zorgen kunnen delen. Kijk naar de mensen om je heen: er is vast wel iemand in je buurt die nieuw is.
Het is zo makkelijk om in onze eigen kring van gelijkgestemden te blijven. Maar juist in deze tijd is het belangrijk om daar met zijn allen af en toe even uit te stappen.”
Veiligheidstrainingen
De veiligheid van vluchtelingen en vrijwilligers in kamp Moria staat al lang onder druk. Afgelopen maanden is de bom gebarsten: rechts-extremistische groeperingen hebben het heft in eigen handen genomen, door bijvoorbeeld wegen naar het kamp te blokkeren en geweld te gebruiken.
Dit geweld is gericht tegen de hulpverleners en vrijwilligers, die juist zo hard werken voor de veiligheid en gezondheid van vluchtelingen in het kamp. Justice and Peace is daarom door Stichting Bootvluchteling gevraagd om veiligheidstrainingen te geven aan hun vrijwilligers. Tessa de Ryck, Coördinator veiligheidstrainingen bij Justice and Peace: “Mensen die zich inzetten voor de mensenrechten stuiten vaak op weerstand, helaas ook in Europa, zoals in het geval van Stichting Bootvluchteling. Door middel van training en begeleiding ondersteunen wij hen met het verbeteren hun veiligheidsbeleid. Dat doen we vanuit een holistische benadering zodat alle aspecten van veiligheid en risico, zoals digitale, fysieke, juridisch-administratieve en psychologische, daarin worden meegenomen.”
“Wij doen werk waarin we snel geneigd zijn onze hulpverlening te willen voortzetten. Maar we moeten ons ook richten op onze eigen veiligheid. Deze veiligheidstraining biedt ons tools om die veiligheid te waarborgen.”
(Karin, Stichting Bootvluchteling)
