Reframing the Migration Debate

Inspirerende internationale voorbeelden van community-based sponsorship en veilige routes voor vluchtelingen.

Wat kunnen wij als burgers doen om ervoor te zorgen dat vluchtelingen veilig naar Nederland kunnen komen? Geïnspireerd door Italiaanse en Canadese voorbeelden raakte Justice and Peace geïnteresseerd in ‘community-based sponsorship’. Via ons Samen Hier-programma bouwen we nu aan een netwerk van Nederlandse steden en dorpen waar groepen inwoners de leiding kunnen nemen in de overkomst en verwelkoming van vluchtelingen. Maar wat is community-based sponsorship, wat is de potentie en wat kunnen we leren van andere landen?

Tijdens het ‘Reframing the Migration Debate’-evenement vroegen we dit aan Jennifer Hyndman, die  het Canadese community-sponsorship programma bestudeert, aan Cecilia Pani van de Italiaanse humanitaire corridor van de Sant’Egidio gemeenschap en aan Maaike Graaf van Justice and Peace’s Samen Hier initiatief. Meer dan honderd mensen van over de hele wereld namen deel aan het evenement voor een avond vol internationale kennisuitwisseling over community-based sponsorship en veilige routes voor vluchtelingen. De moderator van het evenement was Leila Prnjavorac; presentator, radiohost en zelf ooit een vluchteling.

Het migratiedebat in Europa richt zich vaak uitsluitend op het tegengaan van irreguliere migratie en op het al dan niet slagen van integratiebeleid. Terwijl momenteel één procent van de wereldbevolking ontheemd is, wordt er te weinig aandacht besteed aan het feit dat vluchtelingen vaak niet de mogelijkheid hebben om landen via legale en veilige wegen te bereiken. Gemeenschappen (van ‘gewone burgers’) en maatschappelijke organisaties over de hele wereld hebben daarom nieuwe manieren bedacht om deze broodnodige wegen mogelijk te maken en zelf de leiding te nemen in de hervestiging en opvang van vluchtelingen.

“Uit eigen ervaring weet ik hoe belangrijk het is een veilige haven te hebben om naartoe te gaan.” – Leila Prnjavorac.

Canada: van 4.500 particulier gesponsorde vluchtelingen in 2010 tot 20.000 in 2020

Professor Jennifer Hyndman onderzoekt de vestiging, participatie en sociale inclusie van vluchtelingen in Canada. Veertig jaar geleden was Canada het eerste land ter wereld dat een dergelijk particulier sponsorship-programma introduceerde, waardoor tot nu toe meer dan 300.000 vluchtelingen Canadees staatsburger zijn geworden. Door de jaren heen ontwikkelde Jennifer Hyndman een bijzondere belangstelling voor de motivatie van deze langetermijn-sponsors en stelde zich de vraag waarom deze vrijwilligers tijd en geld investeren om mensen te steunen die zij nog niet hebben ontmoet. Haar onderzoek wees uit dat veel sponsorgroepen ontstaan binnen en via buurtorganisaties met gedeelde interesses en via geloofsgemeenschappen. Ook nemen veel sponsors deel omdat zij hiervoor gevraagd zijn door iemand uit hun persoonlijke netwerk. Daarnaast beschrijven bijna alle sponsors het sponsoren simpelweg als ethisch het juiste om te doen.

“Het is een positieve daad van een maatschappij die actie onderneemt in de vorm van ongekend vrijwilligerswerk, activisme en gemeenschapsorganisatie.’’ – Jennifer Hyndman

Jennifer Hyndman laat zien dat er in de Canadese maatschappij grote steun is voor het particulier sponsoren van vluchtelingen. Door de jaren heen is het aantal door particulieren gesponsorde vluchtelingen veel sterker gestegen dan het aantal vluchtelingen dat door de overheid gesponsord wordt. De 2015- vluchtelingencrisis is een voorbeeld waarbij het aantal mensen dat vrijwillig een vluchteling(gezin) sponsorde ver uitsteeg boven het aantal asielaanvragen dat de Canadese regering in behandeling kon nemen.

Hoe kunnen we de opkomst van het Canadese sponsorship-programma verklaren? Zoals Jennifer Hyndman benadrukt, wees onderzoek uit dat het Canadese particuliere sponsorship-programma kon opbloeien vanwege politieke leiders die de opvang van vluchtelingen steunden, ambtenaren die de mogelijkheid hadden om programma’s in gang te zetten, positieve berichtgeving door de media en wijdverspreide publieke steun.

Italië: een samenwerking tussen het maatschappelijk middenveld en de overheid

Geconfronteerd met de menselijke drama’s in de Middellandse Zee creëerden Italiaanse burgers in 2016 zelf een veilige en legale route voor Syrische vluchtelingen vanuit Libanon: de humanitaire corridor. Inmiddels is het programma uitgebreid voor Soedanese, Somalische en Eritrese vluchtelingen uit Ethiopië en bestaan er ook humanitaire corridors naar Frankrijk en België. Since 2015 heeft de corridor bijna 2.000 vluchtelingen veilig naar Italië gebracht. Cecilia Pani is de programmaleider voor Ethiopië van de humanitaire corridor van de Sant’Egidio gemeenschap. Zoals ze tijdens het evenement uitlegde, verschilt de Italiaanse aanpak van de Canadese. In het Italiaanse humanitaire corridor-project komen vluchtelingen binnen op een humanitair visum en vragen pas als zij eenmaal in Italië zijn aangekomen asiel aan. Deze nieuwe aanpak versnelt de asielaanvraag, omdat potentiële begunstigden al gecontroleerd zijn door plaatselijke organisaties en de Italiaanse autoriteiten voor aankomst.

Cecilia Pani benadrukt dat de gemeenschap van Sant’Egidio overeenstemming kon bereiken over het programma na lange en moeilijke onderhandelingen met de Italiaanse instellingen. Ze stelt: ‘’De humanitaire corridors zijn veiliger voor iedereen. Ze zijn veiliger voor vluchtelingen die niet met de boot reizen, maar met een lijnvlucht. Ze zijn ook veiliger voor het land dat hen ontvangt, omdat de vluchtelingen geïdentificeerd worden voor vertrek.’’ Daarnaast is het programma minder duur, aangezien de kosten voor rekening komen van sponsors in plaats van regeringen en omdat vluchtelingen geen smokkelaars hoeven te betalen om hen naar Italië te brengen. Als belangrijkste punt benadrukt Cecilia de positieve uitkomst nadat de vluchtelingen eenmaal in Italië zijn aangekomen:

“Het resultaat is een onmiddellijke relatie met de bevolking, de snelle deelname op school waar de volwassenen Italiaans leren, de onmiddellijke inschrijving van kinderen op openbare scholen en in de toekomst een groter netwerk om een baan te vinden en onafhankelijk te worden.” – Cecilia Pani

Nederland: hoe community sponsorship eruit zou kunnen zien

Via het Samen Hier-programma werkt Justice and Peace aan de ontwikkeling van een Nederlandse variant van community-based sponsorship. Zoals recente politieke ontwikkelingen hebben laten zien, is er in Nederland een lastige politieke context wanneer het aankomt op het verhogen van het hervestigingsquota. Maaike Graaff gelooft echter dat dit niemand zou moeten tegenhouden om aan community sponsorship te werken. ‘’Door onze eigen verantwoordelijkheid te nemen laten we onze regering zien hoeveel dit voor ons betekent.’’ Daarom wil Justice and Peace in 2021 een nationaal netwerk bouwen van tenminste tien Samen Hier-steden en -dorpen waarin burgers bij de plaatselijke overheid lobbyen voor de opvang van vluchtelingen en waarin vluchtelingen steun krijgen van Welkom Groepen van vijf burgers en een breder netwerk. Aangezien Nederlandse steden individueel kunnen beslissen of zij willen deelnemen aan het hervestigingsprogramma, kan bewustmaking en het lobbyen van steden helpen de benodigde infrastructuur te creëren om uiteindelijk het hervestigingsquota te verhogen.

“Sponsorship is de missende schakel tussen de wereldwijde uitdaging  van vluchtelingenbescherming aan de ene kant en onze lokale context als burgers aan de andere kant […] Het draait om onze rol als burgers in wat ik zou beschrijven als een van de meest urgente mensenrechtenkwesties van onze wereld op dit moment.” – Maaike Graaff

In 2020 begon Samen Hier al aan een pilotproject met 40 Welkom Groepen in vier verschillende Nederlandse steden. De eerste resultaten van dit project laten zien dat 80% van de vluchtelingen(families) en meer dan de helft van de Nederlandse deelnemers benadrukten dat het project hun leven heeft veranderd. Daarnaast heeft meer dan 60% van de mensen die actief waren in deze groepen niet eerder meegeholpen aan de bescherming van vluchtelingen. Het pilotproject laat daarmee zien dat door community sponsorship nieuwe en actieve groepen burgers opstaan.

“Community sponsorship geeft ons de kans iets te doen in onze eigen woonplaats met onze eigen vrienden.” – Maaike Graaff

Tijdens het evenement lieten alle drie de sprekers duidelijk zien dat actieve burgers een cruciale rol kunnen spelen in de internationale bescherming van vluchtelingen. Door de bottom-up aanpak biedt community-based sponsorship lokale gemeenschappen en gemeenten de kans om de landelijke overheid te beïnvloeden en internationale solidariteit te creëren met hun lokale acties.  

Dit evenement was onderdeel van het Just Peace Festival in Den Haag.