Hoop voor verandering: Waarom journalisten het volhouden ondanks vele uitdagingen

2 november, 2022
Door Jodesz Gavilan
Vertaald door Luuk Speckens

DEN HAAG, Nederland – Persvrijheid is een cruciaal onderdeel van elke democratie en er kan niet genoeg nadruk gelegd worden op de rol van journalisten om alle leugens te weerleggen en om de waarheid aan het licht te brengen in deze tijden van massale misinformatie-campagnes.

Maar keer op keer zien we de prijs die betaald moet worden voor de zoektocht van de journalisten naar de waarheid, vooral in landen waar de regering en de staatshoofden journalisten als tegenstanders zien.

Minstens 2,716 journalisten en werknemers in de media zijn vermoord tussen 1992 en 2002, volgens recente data van de Committee to Protect Journalists (CPJ; Comité voor de Bescherming van Journalisten). Alleen al in de laatste tien maanden zijn er 57 mensen vermoord.

Deze cijfers laten niet het bredere scala aan aanvallen zien waaraan journalisten worden blootgesteld, iets waar mijn organisatie Rappler – een kleine redactiekamer in de Filipijnen – zeer bekend mee is.

Ik ben Jodesz Gavilan, een Filipijnse journalist werkzaam for Rappler sinds 2014. Ik deed verslag over de bloederige drugsoorlog van voormalig president Rodrigo Duterte en over de impact van zijn gewelddadige beleidsvorming omtrent mensenrechten en kwetsbare gemeenschappen.

Rappler’s kritische verslaggeving heeft de aandacht van de regering getrokken. Er zijn nu ten minste 7 lopende zaken bij de rechtbank, waaronder zaken tegen het bedrijf, de CEO en Nobelprijswinnaar Maria Ressa, redacteurs en een voormalig onderzoeker.

Toen ik begon als journalist in 2014, wist ik niet dat het geweld zo hoog op zou lopen, en dat ik gigabytes aan documenten zou doornemen om trends te spotten in de moorden. De foto’s zijn mijn onderbewustzijn binnengedrongen en hebben mijn dromen met nachtmerries vervangen.

De recente ervaringen van Rappler weerspiegelen een algemene trend voor de persvrijheid in de Filipijnen. ABS-CBN, een van de grootste nieuwszenders, werd gesloten en een doorstart ontzegt volgens de grillen van de president.

Ondertussen worden mensen in de media vermoord, simpelweg voor het uitvoeren van hun werk. De Nationale Unie voor Journalisten in de Filipijnen stelde ten minste 197 mediamoorden vast sinds 1986. Twee mensen zijn al vermoord sinds het begin van het presidentschap van Ferdinand Marcos Jr.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Rappler (@rappler)

De Filipijnen is niet het enige land dat problemen met de persvrijheid ervaart. Het is een wereldwijd probleem geworden, dat gestopt moet worden in het belang van de waarheid en gerechtigheid.

Veel journalisten gaan door met hun strijd voor de waarheid ondanks vele uitdagingen, waarvan sommige levensgevaarlijk zijn. Hier vertellen zij hun verhalen.

Verantwoordelijkheid voor families in Mexico

Félix Márquez is een fotojournalist uit Veracruz, Mexico. Hij heeft 15 jaar verslag gedaan over schendingen van mensenrechten in zijn thuisland en in Latijns Amerika, waaronder over de gewelddadige oorlog tegen drugstransport, migratie en kinderrechten.

Félix begon met het fotograferen van lifestyle en was hiervoor bij concerten en populaire evenementen in zijn beginjaren als fotograaf. Maar op de achtergrond gebeurden er gewelddadige incidenten in zijn stad en in zijn land.

‘’Schietpartijen, bommeldingen en moorden waren overal om mij heen,’’ herinnerde hij zich. ‘’ik zag al deze dingen gebeuren in mijn stad en wilde als journalist verandering brengen voor mijn gemeenschap.’’

En dat deed hij. Sindsdien staat Félix aan het voorfront van het ontmaskeren van mensenrechtenschendingen in zijn land, waaronder wijdverspreide verdwijningen van mannen, vrouwen en hun families tijdens hun zoektocht voor gerechtigheid.

‘’Misschien maak ik geen groot verschil voor de gemeenschap, maar op dat moment was ik daar, in de huizen van moeders, hoorde ik hun verhalen aan en voor hen is dat een groot goed.’’

De gevaren van zijn werk zijn Félix niet onbekend, vooral omdat Mexico aangeduid is als een van de meest gevaarlijke landen om journalist te zijn. Gegevens van de CJP geven aan dat ten minste 151 journalisten en mediawerknemers zijn vermoord tussen 1992 en 2022. Alleen al in dit jaar zijn 13 mensen vermoord.

Félix kent de verhalen van dichtbij. Hij had vrienden en collega’s die zijn vermoord door hun werk en hijzelf was het doelwit van bedreigingen en intimidatie.

In 2013 werd Félix in het openbaar geïdentificeerd en bedreigd met opsluiting voor het maken van foto’s. Een jaar later werd er door ongeïdentificeerde individuen ingebroken in zijn huis en werden zijn computers en telefoons met zijn werk, maar ook persoonlijke informatie, gestolen.

Maar waarom gaat hij door? Félix zegt dat hij verantwoordelijkheid heeft tegenover de families en de slachtoffers van het geweld die hem zien als iemand die hulp kan bieden.

‘’Ik neem niet alleen foto’s, ik breng ook tijd door met de moeders en de families, waar wij onze ervaringen en emoties delen, omdat dit soort relaties niet alleen professioneel zijn, maar ook vriendschappelijk.’’ zei Félix.

‘’Misschien maak ik geen groot verschil voor de gemeenschap, maar op dat moment was ik daar, in de huizen van moeders, hoorde ik hun verhalen aan en voor hen is dat een groot goed.’’ voegde hij toe.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Felix Marquez (@felyxmarquez)

Verandering brengen in Congo

Honneur-David Safari gelooft dat hij bij toeval journalist is geworden. Hij begon aan de universiteit van de Democratische Republiek Congo (DRC) om, zoals zijn ouders wilden, een advocaat te worden, maar begon ook met schrijven voor een jeugdmagazine.

In 2008 werd hij journalist en sindsdien doet hij verslag over mensenrechten, waaronder het welzijn van minderheden en jongeren. Honneur-David is ook betrokken bij journalistiek die democratische waarden promoot en vecht tegen de slechte bewindsvoering in zijn land.

‘’Ons werk omtrent bestuur gaat over het bereiken van de jongere generatie, zodat zij begrijpen dat het tijd is voor verandering en dat het bij hen ligt om actie te ondernemen.’’ zei Honneur-David.

Maar een journalist die werkzaam is in de DRC heeft een stortvloed aan onontkoombare uitdagingen te overkomen – van het gebrek aan transparantie van de overheid tot aan problemen met persoonlijke veiligheid. Het CPJ documenteerde de moorden van ten minste 28 journalisten tussen 1992 en 2022.

Volgens Honneur-David wordt er in de DRC ‘’alles aan gedaan om je de status quo te laten accepteren, of je sterft.’’

‘’Kiezen om een journalist in de Congo te zijn is kiezen om een zware beproeving te doorleven [omdat] de bedreigingen van alle kanten komen: gewapende criminelen, corrupte overheidsambtenaren, en politieke figuren die de politie of het rechtssysteem gebruiken om je de mond te snoeren.’’ zei Honneur-David.

‘’Ik ben ervan overtuigd dat deel uitmaken van de pers een nobel beroep is en dat net zoals een dokter, een journalist ook levens kan redden.’’

Maar voor Honneur-David zijn het misschien wel de financiële uitdagingen die het moeilijkste waren gedurende zijn carrière als journalist. Mediaorganisaties hebben uiteindelijk nog steeds geld nodig om te blijven draaien. En in de DRC, waar de staat niet schuwt om achter supporters van de media aan te gaan, is het optrommelen van financiële support een grote uitdaging.

‘’Onafhankelijk blijven in deze context is een prestatie, omdat het gezien wordt als een bedreiging voor egoïstische belangen.’’ zei hij.

‘Het is begrijpelijk dat de donateurs die de media subsidiëren dat niet voor iedereen kunnen doen, soms zijn ze zelfs bang om te doneren, omdat ze de aandacht van bepaalde staatspersonen willen vermijden,’’ voegde hij toe.

Honneur-David staat nog steeds achter zijn besluit om door te gaan als journalist, ondanks de uitdagingen. Hij ziet zijn beroep als een morele en vaderlandslievende plicht aan de DRC – zijn en zijn familie hun enige land.

‘’Ik ben ervan overtuigd dat deel uitmaken van de pers een nobel beroep is en dat net zoals een dokter, een journalist ook levens kan redden.’’ zei hij.

‘’Ik geloof dat de situatie zal gaan veranderen en ik wil daar graag deel van uitmaken, om zomaar op te geven zou laf zijn en dat is niet het beeld dat ik aan mijn zoons wil overdragen.’’ voegde Honneur-David toe.

Een humanitair beroep

Farah* (niet haar echte naam) is een journalist uit het Midden-Oosten die schrijft over de rechten van vrouwen en de uitdagingen die zij ervaren. Haar eerste kennismaking met journalistiek was tien jaar geleden, toen zij begon met het schrijven van verhalen over demonstraties in haar stad tijdens het hoogtepunt van de Arabische Lente.

In 2018 richtte Farah een online nieuwssite op, die focust op mensenrechten en de belangrijke rol van de burgermaatschappij in het beschermen en het handhaven van deze rechten.

‘’Ik vond het de meest toepasselijke manier om mijzelf uit te drukken, om het over mijn ideeën en mijn aspiraties te hebben en het is de beste manier om de waarheid te laten zien en de stemmen van anderen te laten horen.’’ zei Farah.

‘’Ik heb er vertrouwen in dat wat ik vandaag schrijf getuige zal zijn van de moeilijke periode waarin wij leven [in mijn land], mijn werk is belangrijk om burgers en vrouwen te herinneren aan hun rechten en vrijheden en om bewustzijn te creëren om zo een samenleving te bouwen die haar rechten en haar waarde als mens zijnde begrijpt.’’

Maar hoewel het werk als journalist Farah fijn en gezond doet voelen, geeft zij toe dat er nog steeds veel uitdagingen zijn, vooral omdat zij een vrouw is. Er zijn voorvallen geweest van haat en laster die niet alleen haar werk als doelwit hadden, maar ook haar als persoon.

Toch houdt Farah haar werk vol ondanks deze problemen. Ze noemt haar werk een ‘’humanitair beroep met het doel om anderen te helpen.’’

‘’Ik heb er vertrouwen in dat wat ik vandaag schrijf getuige zal zijn van de moeilijke periode waarin wij leven [in mijn land], mijn werk is belangrijk om burgers en vrouwen te herinneren aan hun rechten en vrijheden en om bewustzijn te creëren om zo een samenleving te bouwen die haar rechten en haar waarde als mens zijnde begrijpt.’’ zei ze.

*Voor veiligheidsredenen blijft Farah anoniem.

Steun nodig voor journalisten

Félix, Honneur-David, Farah en ikzelf zijn op het moment te gast bij Shelter City, een initiatief van mensenrechtenorganisatie Justice & Peace Nederland dat een tijdelijk verblijf biedt aan mensenrechtenverdedigers die risico lopen in hun thuisland. Het initiatief heeft als doel om een veilige plek te creëren waar mensen nieuwe energie op kunnen doen, alsmede het bieden van op maat gemaakte ondersteuning om het werk van mensenrechtenverdedigers te verbeteren.

Het initiatief erkent het belang van journalisten en hun veiligheid door het jaarlijks bieden van extra plekken aan bedreigde journalisten zodat zij op een veilige manier hun werk voort kunnen zetten, bewustzijn kunnen creëren en mensen kunnen aanmoedigen om zij aan zij te staan met andere journalisten.

‘’Zonder [journalisten hun] moed om te onderzoeken, vast te leggen en verslag te doen over belangrijke problemen zoals mensenrechtenschendingen en corruptie, zouden wij geen toegang hebben tot betrouwbare en onafhankelijke informatie die ons toestaan om besluiten te maken en gerechtigheid te waarborgen, dit werk is nodig voor positieve verandering en voor vrije en rechtvaardige samenlevingen’’ zei de organisatie.

‘’Wat enorm verontrustend is, is dat wij zien dat in alle hoeken van de wereld de veiligheid van journalisten op het spel staat, zij ondergaan ongekende hoeveelheden aanvallen op een niet eerder vertoonde schaal, zowel door overheidsinstrumenten als door private bedrijven en andere groepen’’, zei Justice & Peace.

Shelter City heeft mij, een journalist voor bijna 9 jaar lang, de kans gegeven om een stap terug te doen en alles dat er is gebeurd in mijn land te analyseren, maar ook mijzelf. Het initiatief heeft mij niet alleen een platform gegeven, maar ook een verscheidenheid aan mogelijkheden om door dit proces van zelfreflectie te gaan.

Voor Honneur-David heeft deze mogelijkheid hem de kans gegeven om een zekere balans te vinden, terwijl hij veel mensen ontmoet die hem ondersteuning kunnen bieden.

Maar er is nog veel werk te doen, vooral omdat journalisten een recordhoeveelheid aan verschillende aanvallen te verduren krijgen, juist in landen waar de democratie wankel is.

”Journalisten zijn deel van het lichaam dat de burgermaatschappij heet, en je verwaarloost geen deel van je lichaam om vervolgens te hopen dat je in goede gezondheid leeft.”

In Mexico, zei Félix, rekenen ze op collectieve organisaties en projecten zoals het Mirar Distinto Festival en Frontline Freelance Mexico, die ook veilige plekken bieden, voor en door journalisten. Hij gelooft dat de internationale gemeenschap veel meer kan doen voor de persvrijheid in zijn land, waaronder het verstrekken van (financiële) middelen voor projecten die de media ondersteunen.

Na de Internationale Dag tegen de Straffeloosheid van Misdaden tegen Journalisten op 2 November is het hoog tijd om te werken richting holistische ondersteuning voor mensen die in de media werken, om onafhankelijkheid en veiligheid van de pers te kunnen garanderen.

”De samenleving moet begrijpen dat als een journalist, waar dan ook ter wereld, wordt aangevallen, het doel hiervan is om de problemen van jouw gemeenschap, stad, of land te onderdrukken en dat dit dus ook een directe aanval op jou is.” zei Félix.

”Journalisten zijn deel van het lichaam dat de burgermaatschappij heet en je verwaarloost geen deel van je lichaam om vervolgens te hopen dat je in goede gezondheid leeft.” zei Honneur-David.