Justice & Peace viert 55 jaar empowerment van change makers

Among the inspiring guests of the evening was Jan Henneman, who in light of International Human Rights Day, shared his vision of hope and accountability for the future of human rights in migration.

Een reflectie over mensenrechten en migratie door voorzitter Jan Henneman

‘Beste vrienden,

In het kielzog van de Internationale Dag van de Mensenrechten is het een groot genoegen u allen hier te zien, om samen met ons, ons vijfenvijftigjarig bestaan te vieren. We associëren deze leeftijd vaak met een midlifecrisis. Jullie, onze vrienden en partners, weten dat Justice & Peace daarentegen nog steeds volledig toegewijd is aan het nastreven van haar missie om change makers in staat te stellen bij te dragen aan duurzame, rechtvaardige en gastvrije samenlevingen, uitdagingen te trotseren en zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Never a dull moment…

Voor deze gelegenheid wil ik het hebben over migratie en mensenrechten. Laat me eerst focussen op het Vluchtelingenverdrag van Genève, dat sinds 1951 het belangrijkste internationale instrument is voor de bescherming van vluchtelingen. Ik had het genoegen om drie jaar op het hoofdkantoor van UNHCR in Genève te werken, met verlof van ons ministerie van Buitenlandse Zaken waar ik de leiding had over het asiel- en migratiebureau.

1. Innovatieve benaderingen: Kritiek en successen

Staten staan nogal kritisch tegenover het mandaat van de UNHCR om toe te zien op de toepassing van de internationale vluchtelingenwetgeving in het nationale asielbeleid. Tegelijkertijd willen staten graag samenwerken met het UNHCR om grootschalige vluchtelingenstromen aan te pakken. Twee voorbeelden uit ‘mijn’ tijd bij UNCHR schieten me te binnen: het Comprehensive Plan of Action (CPA) voor Indochinese vluchtelingen en het concept van tijdelijke bescherming. Het CPA voor Indochinese vluchtelingen behandelde de delicate kwestie van de ontheemden uit Vietnam. De introductie van Tijdelijke Bescherming maakte het voor staten mogelijk om enorme aantallen vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië toe te laten zonder dat de nationale procedures voor het bepalen van de individuele vluchtelingenstatus overweldigend werden. Zowel de CPA als de tijdelijke bescherming zijn vaak bekritiseerd, maar ze waren innovatief en gebaseerd op een vrij vruchtbare samenwerking tussen UNHCR en staten. Veel vluchtelingen werden hervestigd en kregen tijdelijke bescherming, ook in ons land.  Het was een soort gecontroleerde migratie.

Het UNHCR-concept van tijdelijke bescherming kreeg een vervolg in de Europese Unie met de richtlijn tijdelijke bescherming. De richtlijn werd echter niet gebruikt totdat de Europese Commissie deze activeerde – slechts een week na de Russische invasie in Oekraïne – en mensen die de oorlog in Oekraïne ontvluchtten het recht gaf op tijdelijke bescherming in EU-lidstaten. Wat de CPA voor Vietnamese ontheemden betreft, zou het ooit mogelijk zijn om samen met de UNHCR tot een soort alomvattend actieplan voor ontheemden in het Middellandse Zeegebied te komen?

2. Samen Hier: Bouwen aan gastvrije gemeenschappen tegen anti-migratie sentimenten

Nederland werkt van oudsher samen met UNHCR in haar hervestigingsbeleid. Bij hun aankomst in ons land worden zogenaamde uitgenodigde vluchtelingen behandeld als statushouders, als erkende vluchtelingen. Ik hecht veel waarde aan hervestiging als een hanteerbare, duurzame oplossing voor mensen die internationale bescherming nodig hebben, een veilige en legale manier om die bescherming te vinden, ook in ons land. Daarom hoop ik dat we met ons initiatief Samen Hier, Together Here in het Engels, steeds meer kunnen bijdragen aan de uitvoering van het hervestigingsbeleid. Samen Hier is gebaseerd op internationale best practices om vluchtelingen te integreren in de samenleving en er zijn aanwijzingen dat het potentieel heeft om te resulteren in een viervoudige win-situatie: voor individuele vluchtelingen, de lokale samenleving, gemeenten en centrale overheden.  Uiteindelijk kan het succesvol opvangen van vluchtelingen bijdragen aan het uitbreiden van veilige en legale routes naar ons land voor mensen die internationale bescherming nodig hebben.

Comenius werd zelf gedwongen het Tsjechische land te ontvluchten vanwege de onderdrukking van protestanten. Bij zijn aankomst in Amsterdam in 1656 verleende het stadsbestuur hem asiel. Comenius moet de enige vluchteling in ons land zijn die geëerd is met een mausoleum, gelegen in Naarden.

3. Grondwettelijk respect in de moderne politiek

Beste vrienden, Justice & Peace gelooft erin dat we allemaal change makers zijn. Marga Klompé was zo’n change maker. Zij was de eerste vrouwelijke minister in Nederland, die baanbrekende sociale wetgeving introduceerde en onze eerste voorzitter werd, vijfenvijftig jaar geleden. Vandaag de dag is Marga Klompé nog steeds een bron van inspiratie en zijn we haar veel respect verschuldigd.

Marga Klompé was ook lid van het parlement.  Sinds gisteren is er een nieuw parlement. Elk van de nieuwe leden beloofde, individueel en plechtig, onze grondwet te respecteren. Toen ik naar de ceremonie keek, herinnerde ik me hoe ik zelf de eed aflegde bij het aanvaarden van drie verschillende functies. Ik moet toegeven dat ik onze Grondwet voorafgaand aan de ceremonies niet heb gelezen, ik nam de bewoordingen ervan voor lief.

Maar vandaag hebben onze parlementsverkiezingen aanleiding gegeven tot een ongekende politieke discussie over de Grondwet en het respect dat deze verdient van politieke partijen als collectief en van politici individueel. Een van mijn kleinzoons vroeg me naar de politieke onrust na de verkiezingen. We spraken over democratie en de onderlinge relatie tussen democratie, de rechtsstaat en mensenrechten. Ik vroeg mijn kleinzoon van veertien of hij de Grondwet kende. Natuurlijk’, zei hij, ‘die hebben we op school bestudeerd’. En waar gaat de Grondwet over?’, vroeg ik hem verder. Nou, het begint met grondrechten en sociale rechten’, antwoordde hij zonder aarzelen. Laten we hopen dat onze parlementsleden zich terdege realiseren dat ze met hun gelofte ook beloofd hebben de grondrechten en sociale rechten te respecteren en dat ze de Grondwet niet als vanzelfsprekend beschouwen.

4. Het belang van het handhaven van fundamentele en sociale rechten in parlementaire praktijken

Over een week is het Naturalisatiedag. Gemeenten organiseren ceremonies om personen te verwelkomen die de Nederlandse nationaliteit krijgen. Toen ik ambassadeur in Tsjechië was, werd ik gevraagd zo’n ceremonie te organiseren voor een nieuwe Nederlandse staatsburger. De dame stemde ermee in om de ceremonie uit te stellen tot de receptie van de verjaardag van de koningin. Zo konden ruim 400 Nederlanders in Praag getuige zijn van onze nieuwe landgenoot die beloofde, ik citeer ‘de grondwettelijke orde van het Koninkrijk der Nederlanden, haar vrijheden en rechten te eerbiedigen en de plichten als Nederlands staatsburger getrouw te vervullen’.

Je vindt deze Solidariteitsverklaring en de toelichting erop op internet; ik raad je aan de betekenisvolle tekst ervan te lezen. Als we migranten en vluchtelingen die het Nederlanderschap aanvragen vragen om zo’n belofte te doen, denk ik dat we zelf in de eerste plaats onze Grondwet moeten respecteren, wij allemaal.

In mijn welkomstwoord tijdens het ‘Storytelling dinner’, vijf jaar geleden, verwees ik naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties, die twintig jaar ouder is, naar het Europees Verdrag en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, en naar de Verklaring van de Verenigde Naties over mensenrechtenverdedigers. We moeten deze internationale instrumenten koesteren, uitdragen en verdedigen, omdat ze fundamenteel zijn voor het behoud en de versterking van het respect voor de mensenrechten, in onze samenleving en wereldwijd. Laten we – in het kielzog van de Internationale Dag van de Rechten van de Mens – genieten van het samenzijn en samenwerken als change makers!