Mpanzu, activistische duizendpoot

Maart 2022
Geschreven door: Patrick van Wersch
Foto boven: Merlin Daleman

“Een leider is pragmatisch én houdt vast aan zijn idealen. Daar wilde ik iets mee”

Met een onverstoorbare blik bereikt hij de ingang van de rechtbank. Het Paleis van Justitie in Den Haag; het hart van de Nederlandse rechtspraak. Strak in pak poseert hij voor de camera’s van de verzamelde pers met een protestbord in zijn handen: ‘Koninklijke Marechaussee: Stop Etnisch Profileren’. Mpanzu Bamenga, Eindhovenaar van Congolese afkomst, pakt onrecht aan waar hij het ook maar tegenkomt. Bijvoorbeeld op een Nederlandse luchthaven waar hij uit de rij werd gepikt na terugkomst van een voorgedragen vrijheidslezing in Italië.

Deze controle op Eindhoven Airport, ruim drie jaar geleden, is het meest sprekende voorbeeld in de rechtszaak die Mpanzu samen met Amnesty International, Controle Alt Delete, PILP (NJCM), antidiscriminatiebureau RADAR en een piloot heeft aangespannen tegen de Nederlandse staat. Zij willen dat etnisch profileren aan de grens of op luchthavens wordt verboden. De rechtbank oordeelde op 22 september 2021 dat etniciteit onderdeel mag zijn van de controles en dat deze niet discriminerend zijn. De Raad van Europa verklaarde dat etnisch profileren in al z’n vormen moet worden bestreden. In november 2021 werd bekend dat de Koninklijke Marechaussee niet meer wil etnisch profileren vanwege hun legitimiteit en het maatschappelijk vertrouwen. Inmiddels is de coalitie in beroep gegaan.

Werken aan perspectief

De uitkomst van het proces is belangrijk voor het D66-raadslid uit Eindhoven. Maar het is zeker niet het enige waar hij zich mee bezighoudt. Mpanzu is een gedreven duizendpoot die zich op tal van manieren inzet voor rechtvaardigheid, inclusie en vrede. Sinds 2019 vervult hij de rol van coördinator van de Regiegroep Ongedocumenteerden Amsterdam om samen met mensen zonder verblijfsvergunning te werken aan perspectief. Het is een pilot die loopt in Amsterdam, Groningen, Rotterdam, Utrecht en Eindhoven waarbij veel overheids- en maatschappelijke organisaties betrokken zijn.

“Perspectief kent verschillende vormen”, aldus Mpanzu. “Voor ongedocumenteerden zijn dat doorgaans terugkeer, doormigratie of verblijf in Nederland. Maar het is meer dan dat. Soms zijn mensen al twintig jaar hier zonder enig zicht op een toekomst. Door echt samen te werken kunnen we sneller duidelijkheid geven – een duurzaam toekomstperspectief – en ontstaat er meer bestuurlijke rust.”

De coördinator gaat in klankbordgroepen ook in gesprek met mensen in opvanglocaties. Onder andere over de impact van COVID-19. Zo moeten in Amsterdam aanvragen van mensen zonder geldige verblijfsvergunning binnen 18 maanden worden afgehandeld. Maar de pandemie veroorzaakt grote vertragingen bij advocaten en ziekenhuizen waardoor die deadline niet altijd wordt gehaald. Mpanzu neemt alle inzichten mee terug naar de regiegroep waar beslist kan worden of de termijn moet worden verlengd. Voor hem staat voorop: Nothing about us without us.

Geboren bruggenbouwer

Het recht op vertegenwoordiging is een groot goed, vindt Mpanzu, jurist van opleiding. En leiders moeten daar pal voor staan. Tot dat inzicht kwam hij in 2015 tijdens een workshop van David J. Johns, die onder president Barack Obama leiding gaf aan het ‘White House Initiative on Educational Excellence for African Americans’. Volgens Johns had Obama meer kunnen bereiken als hij de idealen van zijn campagne – Yes, we can! Change, We can Believe In – had omgezet in een maatschappelijke beweging om zo draagvlak in de samenleving te creëren voor progressief en inclusief beleid. “Een eye-opener”, vond Mpanzu die uitspraak. “Een leider is pragmatisch én houdt vast aan zijn idealen. Daar wilde ik iets mee”. Niet lang daarna startte hij met een aantal anderen ‘Incleaders’ – ‘The Dutch Inclusion Leaders Network’ – met als doel om inclusieve besluitvorming en talentontwikkeling te bevorderen.

De Eindhovenaar is zichtbaar trots op Incleaders van waaruit regelmatig (online) lezingen en debatten worden georganiseerd met toonaangevende sprekers uit allerlei landen, sectoren en hoeken van de samenleving. Mpanzu is een geboren bruggenbouwer en het liefst over grenzen heen. Dat talent diende zich al vroeg aan, maar een richting ontbrak lange tijd.

Geen kans voor wraakgevoelens

“Het vuur in mij om goed te doen en te strijden voor gerechtigheid werd juist extra aangewakkerd.”

Mpanzu was acht jaar toen hij in 1994 met zijn moeder en broer uit Congo naar Nederland vluchtte. “Mijn leven was best shitty. Ik kon geen bijbaantje doen en niet reizen. Ik moest de kleren dragen van mijn zes jaar oudere broer. Ik werd me steeds bewuster van de verschillen tussen mij en mijn klasgenoten”. En toen kwam er na jaren wachten een brief; ‘Je moet het land verlaten, een aantal maanden later toch gevolgd door een verblijfsvergunning van de minister. Vanaf dat moment werd voor Mpanzu steeds duidelijker wat hij wilde doen met zijn leven.

Een keer tijdens Nederlandse les op de mavo, vertelde Mpanzu de docent dat hij advocaat wilde worden. Dat hij grote ambities had. Hij werd uitgelachen. Hij dacht toen aan de lessen van zijn moeder: altijd trots zijn en streven naar het beste. “Mijn moeder grapte altijd dat ik behoor tot een koninklijke bloedlijn en dat ik daarom leiderschap in mij draag. Zij is een vroeg voorbeeld voor mij. Net als mijn broer, die aanvoerder was bij zijn basketbalteam, PSV Eindhoven.”

Mpanzu’s zus was de eerste die het activistische in hem losmaakte. Eerst woonachtig in Frankrijk en daarna in de VS, stimuleerde ze hem om brieven te schrijven voor Amnesty International aan Amerikaanse gedetineerden. Het bericht van haar plotselinge overlijden kwam kort voor Mpanzu’s diploma-uitreiking. Daarvoor had ze hem nog een sms’je gestuurd dat ze op bezoek zou komen voor zijn afstudeerfeest, als verrassing. Onderweg werd ze echter onterecht vastgehouden in een Amerikaanse cel. De douane geloofde niet dat haar Franse paspoort echt was en wilde onderzoek doen. Maar in de cel kreeg ze geen toegang tot haar hartmedicijnen en kwam ze te overlijden. Mpanzu besloot om de haat en wraakgevoelens die opborrelden geen kans te geven. “Het vuur in mij om goed te doen en te strijden voor gerechtigheid werd juist extra aangewakkerd.”

Samen Hier in Amsterdam

Met een verblijfsvergunning – na 13 jaar wachten – en een diploma op zak koos de inmiddels tot Eindhovenaar verworden Mpanzu voor een maatschappelijk betrokken leven. Vrienden hadden hem uitgedaagd over deze beslissing: ‘Mpan, je bent weer zo’n donkere man die kiest voor een maatschappelijk leven. We hebben ook entrepreneurs nodig!’ Maar zijn keuze was gemaakt. “Je denkt soms dat je het zwaar hebt gehad, maar anderen hebben het zwaarder gehad. Wij hebben dit startpunt omdat anderen hun aandeel hebben gehad. Ik voel me extra verantwoordelijk. Daarom doe ik wat ik doe.”

Dat gevoel uit Mpanzu onder andere in zijn inspanningen als ambassadeur voor de totstandkoming van Samen Hier in Amsterdam. Samen Hier is een landelijke beweging van inwoners en organisaties die de manier waarop mensen op de vlucht naar Nederland komen en hoe wij vluchtelingen ontvangen, wil veranderen. Het initiatief volgt het model van community sponsorship en is gericht op actief burgerschap. Groepen van vijf inwoners vormen een sponsorgroep en worden gematcht aan een persoon of gezin op de vlucht die nog in een vluchtelingenkamp verblijft of al in Nederland is. De groep zet zich een jaar lang in voor een welkome en goede ontvangst in hun eigen woonplaats. Door deze aansluiting met een groot en divers netwerk is het makkelijker om gelijkwaardige en betekenisvolle relaties op te bouwen. Justice & Peace implementeert voor het eerst een Nederlandse variant van het community sponsorship model en wil op deze manier veilige havens en veilige routes creëren voor mensen op de vlucht. Zo ook in Amsterdam.

“Een heel goed concept”, vindt het raadslid. “Er is uiteindelijk veel draagvlak in de samenleving voor de opvang en integratie van nieuwkomers, zeker als het dichtbij komt. Dat heb ik gezien in Eindhoven bij de opening van een asielzoekerscentrum en de introductie van de bed-bad-brood-en-begeleiding regeling. Maar ook in andere steden, zoals Amsterdam willen mensen iets betekenen. En als dat niet lukt via de overheid, dan via de samenleving, zeker als er draagvlak is. Het opbouwen van een nieuw leven gebeurt lokaal, leg daar dan ook een deel van de verantwoordelijkheid neer.”

Verantwoordelijkheid nemen blijft Mpanzu in ieder geval doen. Zeker nu dit jaar, 70 jaar na de ondertekening van het VN Vluchtelingenverdrag in 1951. Er is veel werk te doen, maar Mpanzu voelt zich gesterkt en gesteund door zijn omgeving, zijn ervaringen en dromen. En door woorden uit zijn favoriete quote van Robert F. Kennedy (1968) en George Bernard Shaw (1856–1950)

‘Some men see things as they are and say why, I dream things that never were and say, why not’