Tussentijdse evaluatie pilot Samen Hier
In 2018 begon Justice & Peace met de pilot Samen Hier als eerste Nederlandse toepassing van een community-based interventie voor de ontvangst en verwelkoming van vluchtelingen. De Samen Hier pilot is gestart in Almere, Den Haag, Haarlem en Rotterdam met 42 Welkom Groepen en statushouders(huishoudens). De pilot wordt in het voorjaar van 2021 afgerond en in zijn geheel geëvalueerd. In de tussentijdse evaluatie is gekeken naar de ervaringen en resultaten van Samen Hier over de periode tot en met juni 2020. De eerste resultaten blijken overwegend positief en vormen een goede basis voor Samen Hier: een grote meerderheid van de deelnemers gaf aan dat Samen Hier een blijvende impact heeft gehad op hun leven en zou deelname aanraden aan anderen.
De pilot Samen Hier is ontwikkeld in nauwe samenwerking met dr. Craig Damian Smith en zijn onderzoeksteam van de Universiteit van Toronto, Colombia University, Universiteit van Mannheim en Ryerson University.
In dit artikel bespreken we samengevat de resultaten van de tussentijdse evaluatie. Het rapport zelf is hier te downloaden.
Tussentijdse resultaten
Samen Hier koppelt nieuwkomers met vluchtelingenachtergrond (individuelen of een huishouden) aan een Welkom Groep in een stad of dorp. Welkom Groepen zijn groepen van vijf Nederlanders; bijvoorbeeld een groep vrienden, collega’s of buren. Welkom Groepen zetten een jaar lang hun netwerk, tijd, enthousiasme en kennis in om een statushouder te ondersteunen een nieuw bestaan op te bouwen in hun nieuwe woonplaats. Met Samen Hier willen we realiseren dat de inwoners van Nederland een actievere rol krijgen in de bescherming, ontvangst en gelijkwaardige integratie van vluchtelingen in Nederland. We zien de opvang van vluchtelingen in Nederland niet als een taak voor de overheid alleen, maar als een gedeelde verantwoordelijkheid van overheid én de inwoners van Nederland.
Wij streven met onze resultaten naar een breed effect, en meten en evalueren voortdurend tijdens de pilot. We hebben resultaten gemeten op het gebied van arbeidsparticipatie, taalverwerving en onderwijs en tevens relatieopbouw, interculturele communicatie en sociaal kapitaal. Er is ook gekeken naar de doeltreffendheid van en mogelijke verbeteringen van de matchingsmethodiek en de geboden begeleiding van Justice & Peace.
Werkgelegenheid, taalvaardigheid en onderwijs
Bij deelnemers van Samen Hier zien we dat de taal leren een van de belangrijkste prioriteiten vormt en veel tijd inneemt, bijvoorbeeld door de intensieve taallessen die verplicht zijn bij inburgering. Het proces van taalverwerving is nog in volle gang tijdens deze tussentijdse evaluatie. Desondanks, geeft 82% van de statushouders nu al aan dat de Welkom Groepen een significante bijdrage hebben geleverd aan hun verbeterende taalbeheersing.
Op het gebied van werkgelegenheid blijkt dat voor betaald werk meestal een beheersing van de lokale taal nodig is, wat het voor nieuwkomers een stuk moeilijker maakt om voltijdwerk te vinden of een opleiding te volgen in hun vakgebied, zeker binnen de eerste twee jaren na aankomst in de nieuwe stad. Het einde van de pilot zal meer inzicht geven in de ontwikkelingen van deelnemers, zowel op het vlak van arbeidsparticipatie als van taalvaardigheid. Meerdere statushouders(gezinnen) gaven echter nu al aan dat de leden van hun Welkom Groep direct en indirect verantwoordelijk waren voor het vinden van nieuwe banen of vrijwilligersfuncties. Zo zijn er een aantal deelnemers die deeltijdwerk, vrijwilligerswerk, en stages hebben gevonden. Een mooie bevinding hierbij is dat veel Welkom Groepen expliciet aangaven de drijfveer en ambitie van hun match erg te bewonderen.
Vertrouwen, gelijkwaardigheid en interculturele communicatie
Binnen de opzet van Samen Hier wordt extra aandacht besteed aan het bevorderen van gelijkwaardige relaties. Het merendeel van zowel de Welkom Groepsleden als de statushouders gaf aan dat ze elkaar vertrouwen en dat ze zich comfortabel voelen om gevoelens en emoties te delen met hun match. Ook meldde een grote meerderheid van de deelnemers dat ze het contact ervaren als informeel en vriendelijk. Uit de gesprekken met de deelnemende statushouders blijkt de impact op hun persoonlijk leven groot is, wanneer het contact met de Welkom Groep zich ontwikkelt tot een vriendschappelijke relatie. Zo vertelde een deelnemende statushouder:
“De eerste zes maanden had ik helemaal geen contact met mensen. Ik kende niemand en was 24 uur per dag thuis. Ik voelde me een wees. […] Sinds ik de groep heb ontmoet gaat alles beter: de taal, sociaal contact, integratie. Ik miste mijn zussen en familie, maar met deze groep voelt het alsof we elkaar al heel lang kennen. Ze herinneren zich mijn verjaardag en vieren het samen met mij. Dit geeft veel positieve energie. Beetje bij beetje durfde ik hierdoor ook meer te zeggen en met anderen te praten. Ze zijn mijn zussen geworden.”
Culturele verschillen werden door een aantal deelnemers bij de start van de match als een drempel ervaren, met name door de statushouders. Uit de evaluatie blijkt dat de statushouders niet alleen iets hebben geleerd over de Nederlandse cultuur, maar dat dit proces ook andersom heeft plaatsgevonden. Uit de bevindingen bleek dat 77% van de Welkom Groepen en 82% van de statushouders de cultuur en gebruiken van de ander nu beter begrijpen dan direct na de match.
Hierbij spelen cultureel ambassadeurs een belangrijke rol. Deelnemers worden in het traject ondersteund door cultureel ambassadeurs; cultureel ambassadeurs hebben een bi-culturele achtergrond, spreken zowel Nederlands als de taal van de nieuwkomer, en vervullen een brugfunctie om gelijkwaardig contact te faciliteren.
Sociale netwerken en integratie
Uit de bevindingen van de pilot blijkt dat Welkom Groepen een belangrijke rol hebben gespeeld bij het in contact brengen van statushouders met relevante personen of instanties. Samen Hier heeft toegang tot bredere sociale contacten vergemakkelijkt, doordat bijvoorbeeld contacten van de Welkom Groep hebben geholpen met het vinden van een baan of studie vinden voor de statushouder. Deze uitbreidingen van het sociale netwerk van statushouders zijn niet alleen van belang voor instrumentele doeleinden, maar ook voor sociale cohesie en vertrouwen. In het eindrapport van de pilot zullen we hier verder op ingaan, voor nu kunnen we al voorzichtig stellen dat deelname aan Samen Hier betekenisvolle gevolgen heeft op het gebied van integratie en sociale cohesie.
Matching, begeleiding en community building
De evaluatie heeft ook inzicht gegeven in de geïmplementeerde matchingmethodiek en de begeleiding van Samen Hier. Voor de pilot zijn Welkom Groepen en statushouders gematcht op basis van een preference-ranking matching algoritme, dat is ontwikkeld door het Pairity onderzoeksteam van de Universiteit van Toronto, Columbia Universiteit en Ryerson Universiteit. Ondanks dat de meerderheid van de respondenten aangeeft tevreden te zijn over deze methodiek, blijkt uit de bevindingen dat er ruimte is voor verbetering, door bijvoorbeeld de intake surveys te verkorten.
Samen Hier bood gedurende het traject ondersteuning aan de groepen en de statushouders, door middel van trainingen, het beschikbaar stellen van een cultureel ambassadeur, maandelijkse check-in calls en informele community-building activiteiten. Dit alles is heel positief ervaren door alle deelnemers. Niet alle community-evenementen en trainingen konden fysiek plaatsvinden door landelijke COVID-19 maatregelen en zijn daarom in sommige gevallen online georganiseerd. Zo zijn er bijvoorbeeld twee online kookworkshops georganiseerd door deelnemers en heeft er ook een virtuele rondleiding door Rotterdam plaatsgevonden. De maatregelen vanwege COVID-19 hebben ook (grote) impact gehad op het contact tussen Welkom Groepen en statushouders; de groepen waren plotseling genoodzaakt om het onderlinge contact een geheel andere vorm te geven, wat met de nodige obstakels kwam. Bijna 94% van de deelnemers geeft aan dat de COVID-19 pandemie en de genomen maatregelen een (grote) impact heeft gehad op hun deelname aan Samen Hier en het contact met hun match heeft verminderd. Toch zijn door deelnemers allerlei creatieve manieren bedacht om betrokken te blijven, zoals instructiefilmpjes om Nederlands te oefenen. Ook toen de maatregelen tijdelijk versoepelden, pasten de deelnemers zich weer snel aan en zo vonden er bijvoorbeeld Suikerfeestvieringen, picknicks en wandelingen op anderhalve meter afstand plaats.
Een vervolg op de Samen Hier pilot
Justice & Peace ziet kansen om Samen Hier door te ontwikkelen tot een community sponsorship programma zoals in andere Europese landen inmiddels bestaat: hierin spelen inwoners een centrale rol in de overkomst van vluchtelingen en nemen zij samen met de (lokale) overheid een verantwoordelijkheid op zich door de verdere ontvangst in hun gemeenschap vorm te geven. Die verantwoordelijkheid kan financieel zijn, maar kan ook bestaan uit investering in natura of de inzet van tijd, kennis en netwerk. Doordat vluchtelingen vanaf dag één worden ontvangen in een lokale gemeenschap, worden sponsorshipprogramma’s gezien als succesvolle programma’s om bij te dragen aan integratie, sociale cohesie en draagvlak voor vluchtelingenopvang. In Rotterdam is een eerste stap in die richting gezet: Welkom Groepen van Samen Hier Rotterdam werken daar in afstemming met de gemeente Rotterdam, VluchtelingenWerk en COA samen aan de ontvangst van hervestigde vluchtelingen.